Türkiye, bayana yönelik şiddetin önlenmesini hedefleyen İstanbul Kontratı ya da tam ismiyle “Kadına Yönelik Şiddet ve Aile İçi Şiddetin Önlenmesi ve Bunlarla Uğraşa Ait Avrupa Kurulu Sözleşmesi”nden Mart 2021’den çekilme kararı almıştı. Çok sayıda bayan örgütü de Türkiye’nin kontrattan çekilmesini öngören Cumhurbaşkanlığı Kararı’nın iptali için Danıştay’da dava açmıştı.
Sözleşmeyle ilgili müracaatları pahalandıran Danıştay’ın bugün kararını açıklamasını bekleniyor. Danıştay Başsavcılığı, müracaatlarla ilgili açıkladığı mütalaasında İstanbul Mukavelesi’nin feshedilmesinin hukuka alışılmamış olduğunu belirterek mukaveleden lakin TBMM’de kabul edilecek yeni bir maddeyle çıkılabileceğini kaydetmiş ve “Kanun kararında sayılan ve yöntemine nazaran yürürlüğe girmiş temel hak ve özgürlüklerle ilgili İstanbul Mukavelesi korunmalıdır” demişti.
Peki Türkiye’nin Avrupa Kurulu üyesi olarak İstanbul’da birinci imzacısı olduğu mukavele nedir?
Şiddete sıfır tolerans
Kendi alanında yalnızca Avrupa değil, dünya genelinde “altın standart” olarak gösterilen mukavele, bayana yönelik şiddet ve konut içi şiddeti bir insan hakkı sorunu olarak ele alıyor ve bu tıp şiddete sıfır tolerans gösterilmesini hedefliyor. Şiddetin önlenmesi, mağdurların korunması ve şiddet uygulayanların adalete teslim edilmesi, mukavelenin temel taşlarını oluşturuyor. Konut içi (fiziksel, cinsel, ruhsal yahut ekonomik) şiddet, bayanların sünnet edilmesi, zorla evlendirilme, cinsel taciz, cinsel şiddet, taciz hedefli takip, kürtaja zorlama ve kısırlaştırmaya zorlama üzere olguların bir hata olarak düzenlenmesi ve cezalandırılmasını öngörüyor.
Sözleşme daha çok bayanlar için olsa da erkek ve çocukları da kapsıyor. Erkeklerin de aile içi şiddet ve zorla evlendirilme üzere kimi şiddet tiplerine maruz kaldığını belirterek taraf devletleri, mukavele kararlarını erkekler, çocuklar ve yaşlılar dahil olmak üzere, aile içi şiddetin tüm mağdurlarına uygulamaya davet ediyor.
Sözleşme, çok muhafazakâr çevrelerin savlarının bilakis, birebir cinsiyetten olan çiftlerin yasal olarak tanınması da dahil olmak üzere, toplumsal cinsiyet kimliği ve cinsel yönelimle ilgili olarak yeni standartlar getirmiyor. Aile ve evlilik kavramları konusunda yeni tanımlar içermiyor.
Sözleşmenin taraf devletlerce uygulanışını izlemek gayesiyle oluşturulmuş GREVIO (Kadına Yönelik Şiddetle ve Aile İçi Şiddetle Çaba Konusunda Uzmanlar Grubu) isimli bir kontrol düzeneği da bulunuyor.
Sözleşme muhafazakâr çevrelerin nasıl gayesi oldu?
Türkiye, mukaveleyi İstanbul’da imzalayan birinci Avrupa devleti olmasının yanı sıra 12 Mart 2012’de mukaveleyi çekincesiz onaylayan birinci devlet olarak da tarihe geçmişti. Tüm bunlar o günlerde Türk hükümetine Avrupa’da puan kazandıran atılımlar oldu.
Türkiye için öncü bir adım olan mukavele, imzalandıktan yaklaşık 9 yıl sonra ise muhafazakâr çevrelerin maksadı oldu. Mukaveleye karşı çıkanlar çoğunlukla kontrattaki “toplumsal cinsiyet” ve “cinsel yönelim” üzere sözlerin kabul edilemez olduğunu savunarak kontratın bir bütün olarak Türk aile yapısına ziyan verdiğini sav etti.
Kadın örgütleri ise Türkiye’de erkek şiddeti olayları ile bayan cinayetlerinin önüne geçilebilmesi için mukavelenin hayati ehemmiyette olduğuna dikkat çekiyor. Bu sebeple, Türkiye’yi kontrat hususlarını uygulamaya ve imzacı olarak üzerine düşen vazifeleri yapmaya davet ediyor.
Avrupa Kurulu’ndaki son durum
Sözleşmesi imzalamayan iki ülkeden biri Rusya’ydı. Lakin Rusya, Ukrayna savaşı nedeniyle Kurul üyeliğinden atılınca mukaveleye imza atmamış ülke olarak yalnızca Azerbaycan kaldı.
Sözleşmeyi imzalamış olup şimdi onaylamamış ülkeler ise Bulgaristan, Çekya,Macaristan, Ermenistan, Letonya, Litvanya, Slovakya ve Birleşik Krallık.
Bu devletlerin mukaveleyi imzalamama ya da imzalasalar da onaylamama nedenleri büyük ölçüde iktidardaki popülist-muhazafakâr hükümetlerin siyasi hesaplarından yahut kilisenin baskısından kaynaklanıyor.
Ukrayna ise geçen Haziran ayında parlamentosundan mukaveleyi geçirirek onay sürecini tamamlayan son ülke oldu.
KK/HS/EC
