Hz. Peygamberin: “Ayların efendisi ramazan, hürmete en lâyık olanı da zilhiccedir” buyurarak ehemmiyet arzettiği zilhicce ayı, Hac ve kurban ibadetlerini içinde barındırır.
Sözlükte “hac ayı” anlamındaki zilhicce (zülhicce, zülhacce) kamerî yılın zilkadeden sonra gelen son ayıdır. Yani Hicri yılın 12. ayı olan son ay. Hasebiyle bu aydan sonra, hicri yeni yıl başlayacaktır. Zilhicce, Haram ayların da ikincisidir.
İslam dininin beş temel ibadetinden biri olan hac bu ay yapılır. Mübarek Aylar’ın ikincisidir. Ayrıyeten haccın bir modülü ve tamamlayıcısı olan kurban kesme ibadeti de bu ayda yapılır. İslam aleminde bugün Kurban Bayramı olarak kutlanır.
Her Müslümanın imkanları el verdiği surece hayatında en az bir defa hac ibadetini yapması farzdır.
Hac, yılın her hangi bir vaktinde yerine getirilmesi mümkün olmayan, sadece zilhicce ayına mahsus bir ibadettir. Yeniden her Müslümanın hacca gitmiş olsun olmasın, imkanı epeyce kurbanını kesip bayram sevincini dünyanın dört bir yanında yaşadığı aydır zilhicce…
Zilhiccenin sekizinci günü “terviye”, dokuzuncu günü “arefe” ismiyle anılır. Kurban bayramı zilhiccenin onuncu günü başlar ve dört gün devam eder.
Zilhicce ayı ile ilgili ayet
Müfessirlerin çoğunluğu, Fecr mühletinin 2. âyetinde üzerine yemin edilen on gecenin zilhicce ayının birinci on gecesi olduğu görüşündedir. İbn Abbas’ın, “Bilinen günlerde Allah’ın ismini zikretsinler” âyetinde geçen (Hac suresi- 22/28) “bilinen günler” ifadesini de zilhiccenin birinci on günü yahut teşrik günleri diye yorumladığı nakledilir.
Zilhicce ayı ile ilgili Hadis-i Şerifler
Hz. Peygamber’in, “Allah katında ibadet edilecek -sâlih amel işlenecek- günler içinde zilhiccenin birinci on gününden daha iyisi yoktur” (Buhârî) “Allah katında zilhiccenin birinci on gününde yapılan amellerden daha pahalısı yoktur; bugünlerde tesbihi çok yapın; tahmîdi, tehlîli ve tekbiri çok söyleyin” buyurduğu nakledilir.
Peygamberimiz (s.a.s), zilhiccenin birinci dokuz günü daima oruç tuttuğu için bu günlerde oruç tutmak müstehaptır. Yorgun düşmeleri ihtimali bulunan hacıların zilhiccenin sekizinci ve dokuzuncu günlerinde, bilhassa vakfenin yapıldığı arefe gününde oruç tutmaları mekruh sayılmıştır.
Peygamberimiz (s.a.s)’den nakledilen, “Kesecek kurbanı olan kimse zilhicce ayı girince kurbanını kesinceye kadar saçından ve tırnaklarından hiçbir şey kesmesin” meâlindeki hadisini (Müslim) dikkate alan Mâlikî, Şâfiî ve bir kısım Hanbelî fakihine nazaran kurban kesecek kişinin zilhicce ayı girince kurbanını kesinceye kadar saçlarını ve tırnaklarını kesmesi mekruhtur.
Zilhicce ayının faziletine dair Hz. Peygamber’den nakledilen, “Ayların efendisi ramazan, hürmete en lâyık olanı da zilhiccedir” halindeki rivayetin (Ahmed b. Hüseyin el-Beyhakī, Şuʿabü’l-îmân, III, 355) sahih olmadığı söz edilmiştir
İbni Abbâs radıyallahu anhümâ‘dan rivayet edildiğine nazaran Rasûlullah sallallahu aleyhi ve sellem şöyle buyurdu:
“Başka günlerin hiçbirinde, -zilhiccenin birinci on gününü kastederek- şu günlerde işlenecek amel-i sâlihten, Allah katında, daha sempatik hiçbir amel yoktur.”
– Allah uğrunda yapılacak cihad da mı üstün değildir, Yâ Rasûlallah? dediler.
– “(Evet) Allah yolunda yapılacak cihad da. Lakin malını ve canını tehlikeye atarak cihada çıkan, şehit olup dönmeyen kimsenin cihâdı öteki.(O, bundan üstündür), buyurdu. (Buhârî, Îdeyn 11. Ayrıyeten bk. Ebû Dâvûd, Savm 61; Tirmizî, Savm 52; İbni Mâce, Sıyâm 39)
Zilhicce ayında yapılacak ibadetler
“Allah katında ibadet edilecek -sâlih amel işlenecek- günler içinde zilhiccenin birinci on gününden daha iyisi yoktur”
Hz. Peygamberin, “Allah katında zilhiccenin birinci on gününde yapılan amellerden daha pahalısı yoktur; bugünlerde tesbihi çok yapın; Elhamdulillah, Lailahe illallah ve tekbiri (Allahu ekber) çok söyleyin” buyurduğu nakledilir.
İbni Abbâs’tan -radıyallahu anh- rivayet edildiğine nazaran Resûlullah -sallallahu aleyhi ve sellem- şöyle buyurdu:
“Başka günlerin hiçbirinde, -zilhiccenin birinci on gününü kastederek- şu günlerde işlenecek amel-i sâlihten, Allah katında, daha sempatik hiçbir amel yoktur.”
– Allah uğrunda yapılacak cihad da mı üstün değildir, Yâ Resûlallah? dediler.
– “(Evet) Allah yolunda yapılacak cihad da. Fakat malını ve canını tehlikeye atarak cihada çıkan, şehit olup dönmeyen kimsenin cihâdı diğer. (O, bundan üstündür)” buyurdu.
Hac ibadetinin yerine getirileceği günlerin içinde bulunduğu zilhicce ayının birinci on günü hakkında rivayet edilen bu hadîs–i şerîf, başta oruç olmak üzere bu günlerde yapılacak ibadetlerin, yılın öbür günlerinde yapılacak ibadetlerden üstün olduğunu müjdelemektedir.
Oruç açısından probleme bakıldığı vakit ramazan ayının bu “diğer günler’e dahil olmadığı anlaşılır. Zira ramazanda oruç tutmak farzdır. Ayrıyeten bu on günün onuncu günü kurban bayramı günüdür. O gün oruç tutulmaz. Bu durumda hadiste kelam konusu edilen fazilet, zilhiccenin birinci dokuz gününe yönelik olmaktadır.
Öte yandan hac ibadetini yerine getirmek üzere Mekke’de bulunan müslümanların, zilhiccenin sekiz ve dokuzuncu günleri (terviye ve arefe) oruç tutmamaları daha uygun bulunmuştur. Zira o günler vakfe için Arafat’a çıkma ve orada bulunma yani seyahat günleridir. Hacca gitmemiş olanlar arefe günü oruç tutabilirler.
Bu farklılıklar dikkate alınınca, hadisimizin muştusunun genel manada zilhiccenin birinci on gününü kapsadığı sonucuna varılır.
Zilhiccenin birinci on günü, bilindiği üzere Beytullah’ı ziyaret günleridir. Yani namaz, oruç, sadaka ve hac üzere temel ibadetlerin bir ortaya geldiği günlerdir. Bu sebeple o günlerde yapılacak farzlar, öteki günlerdeki farzlardan, nâfileler de başka günlerde yapılacak nâfilelerden daha pahalıdır.
Hatta bu on günü, ramazanın son on günü ile mukayese eden birtakım âlimler olmuştur. Bu on günün, yılın bütün günlerinden üstün olan arefe günü hasebiyle; ramazanın son on gecesinin de yılın bütün gecelerinden faziletli olan Kadir gecesi sebebiyle üstünlük arzettiği görüşünü benimsemişlerdir.
Zilhiccenin birinci on gününün kendi içinde en faziletlisi ise, hiç kuşkusuz arefe günüdür.
