Avrupa Birliği (AB) yaptığı yeni bir düzenleme ile Belarus, Fas ve Türkiye üzere ülkelerin göçmenleri “silah”, “şantaj” ya da “siyasi baskı aracı” olarak kullanmasına karşı direncini güçlendirmeyi hedefliyor.
Ancak AB’nin bu hedefle hazırladığı ve “Araçsallaştırma Tüzüğü” olarak da isimlendirilen hukuksal düzenlemeyi onaylamaya hazırlanması, Avrupa’daki insan hakları örgütlerinin sert yansısına yol açtı. Sivil toplum kuruluşları (STK), bu düzenlemenin Avrupa sığınma hukuku ve mevzuatını “temelinden dinamitleyebileceği” ihtarında bulunuyor.
AB ise sonlarına göçmen akınını teşvik eden ülkelerin bu atılımlarını “Birliği istikrarsızlaştırmaya yönelik tehdit” ve “hibrit saldırılar” olarak nitelendirerek tenkitleri geri çeviriyor.
Bu bahiste yaptıkları çabucak her açıklamada “siyasi şantajlara boyun eğmeyecekleri” bildirisini veren AB başkanları, öteki yandan Birliğin dış hudutlarından kaçak geçişleri önleyecek daha sıkı tedbirler alıyor. AB, yeni tüzel düzenlemeyle de bu cins durumlarda çok daha süratli hareket edilerek daha kapsamlı tedbirlerin yaşama geçirilmesini sağlamayı umut ediyor.
Tüzük hangi münasebetlere dayandırılıyor?
“Göç ve İlticanın Araçsallaştırılması” isimli tüzüğün münasebet kısmında, AB ile sorun yaşayan kimi devletlerin artan bir biçimde, göç akımlarını siyasi hedefler için bir araç olarak kullandıkları, ayrıyeten yapay göç akınları oluşturabildikleri, AB ve üye ülkeleri istikrarsızlaştırmayı amaçlayan bu adımların da tasa verici olduğu söz ediliyor.
Mevcut düzenlemelerin “göçmenlerin araçsallaştırılması yoluyla AB’nin bütünlüğü ve güvenliğine yapılan saldırılara” karşılık vermekte yetersiz kaldığı vurgulanan tüzüğün, üye ülkelerin acil göç ve iltica idare süreçlerini uygulayabilmelerine imkan tanınacağı kaydediliyor.
Peki araçsallaştırma olup olmadığına kim, nasıl karar verecek?
Düzenlemeye nazaran, üye ülkeler belli bir ülkenin göçmenleri araçsallaştırıldığını gündeme getirmesi halinde Avrupa Komitesi mevzuyu inceleyerek teklif hazırlayacak, daha sonra da bu teklif AB Kurulu’nda oylamaya sunulacak. Teklifin kabülü için nitelikli çoğunluk kâfi olacak.
AB Devir Lideri Çekya, Avrupa Kurulu tarafından 2021 yılının sonunda önerilen tüzüğün Aralık ayında üye ülkeler tarafından onaylanmasını sağlamayı hedefliyor.
AB üyelerine “ölümcül darbe” uyarısı
İnsan hakları İzleme Örgütü, Memleketler arası Af Örgütü ve Oxfam üzere 70’i aşkın sivil toplum kuruluşu ise imzaladıkları ortak bir açıklamayla, AB üyesi ülkelere bu tüzüğü onaylamamaları daveti yaptı.
Tüzüğün üye ülkelerin AB sığınma hukukunun öngördüğü sorumluluk ve yükümlülükleri süresiz olarak askıya almalarına kapı araladığına dikkat çekilen açıklamada, “Bu tüzüğün kabülü Avrupa Ortak İltica Sistemi’ne (CEAS) ölümcül bir darbe indirecektir” uyarısı yapıldı.
Avrupa Birliği Mülteciler ve Sürgünler Kurulu’ndan (ECRE) Josephine Liebl, “hukuki düzenlemenin hukukun askıya alınabilmesini” düzenlediğini, üye ülkelere AB hukukundan sapma, iltica düzenlemelerini askıya alma, uygulamama müsaadesi verdiğini söylüyor.
“Hak ihlalleri için açık çek veriliyor”
AB’ye üye ülkelerin hükümetlerine tüzüğü onaylamama davetini yapanlar ortasında Almanya’nın mültecilere dayanak veren en büyük sivil toplum örgütü PRO ASYLde yer alıyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan PRO ASYL’ün Avrupa Sorumlusu Karl Kopp, “Asıl bu tüzük, Avrupa’da hukukun üstünlüğüne açık bir taarruz teşebbüsüdür. Üye ülkelere, sonlarında Avrupa sığınmacı hukukunu çiğneyebilmelerine açık bir çek veriliyor” dedi.
AB’nin sonlarında yıllardı hukukun üstünlüğünün, insanlık onurunun yok sayıldığına, bunun sonucunda da sığınmacı hukukunun erozyona uğratıldığına işaret eden Kopp, “Ne yazık ki bu tüzükle, insanların sığınma hakkının ayaklar altına alınması yasal hale getirilmek isteniyor” görüşünü aktardı.
Dünyanın geri kalanına örnek olabilir
İnsan hakları savunucuları, iltica başvuralarının sonda yapılmasını ve müracaatta bulunanların yeniden o bölgede tutulacak olmasına reaksiyonlu. Bunun Yunanistan’ın Türkiye hududunda yaptığı üzere yasadışı geri itmeleri daha da teşvik edebileceğine dikkat çekiyorlar.
Yine üye ülkelerin yapılan iltica müracaatlarını kaydetmek için dört haftaya kadar bekleyebilmesi, toplamda süreçler için öngörülen sürecin de 16 haftaya kadar uzatılması tasaları artırıyor.
Hak savunucuları, bunun müdafaa talep eden şahısların bu müddet boyunca fiilen gözaltında tutulacakları manasına geldiğine işaret ediyor, çocuklar, gebe bayanlar yahut travma geçirmiş bireyler için rastgele bir istisna öngörülmemiş olunmasını da “kabul edilemez” buluyor.
Karl Kopp, Avrupa’da devletlerin belli durumlarda milletlerarası hukuka muhalif hareket edebilmesine imkan tanımanın da ağır sonuçlar doğurabileceği konusunda uyardı, başka ülkelerin de bunu örnek alabileceğini, bunun sonucunda da global çapta sığınma haklarının baltalanabileceğini kaydetti.
“AB kurumlarına ihlal prosedürü başlatılmalı”
“AB sonlarında, üye ülkelerin göçmenlere uyguladıkları vahşeti, şahit olduklarımızı tanım edebilecek sözleri bulmakta çok zorlanıyorum” diyen Kopp, şunları kaydetti:
“Hukuk devleti, insanlık onuru, insan hakları, bütün bunlar AB’nin temel bedelleri. Fakat her gün bu pahalar ihlal ediliyor. Aslında AB Kurulu ve öbür kurumlara temel kıymetlerimizi çiğnedikleri gerekçesiyle, ihlal prosedürünün başlatılması gerekiyor.”
“Tabular yıkıldı”
PRO ASYL Avrupa Sorumlusu Kopp ayrıyeten, AB sonlarında “araçsallaştırma” mazeretiyle Avrupa sığınmacı hukukunun askıya alınmasına imkan sağlayan tüzükten daima yararlanmak isteyebilecek ülkeler olduğuna da dikkat çekti.
Kopp, “Baltık ülkeleri, Polonya, Hırvatistan, Bulgaristan, Yunanistan, İspanya yani AB’nin tüm hudut çizgisi boyunca mülteciler için son derece toksik olan bu ‘araçsallaştırma’, ‘silah olarak kullanma’ tariflerini kullanıyorlar. Şu anda ne yazık ki mültecilere karşı bir savaşa tanıklık ediyoruz. Tabular yıkıldı” diye konuştu.
AB bilhassa 2015 yılından itibaren, Suriye iç savaşından kaçan Suriyelilerin Türkiye üzerinden Avrupa’ya akın etmesiyle patlak veren krizden bu yana, mültecilerin birlik topraklarına geçmeye çalışmasını önlemeye odaklanıyor.
Ülkelerinden kaçanları ağırlayan ülkelere verilen mali yardımlarla, mültecilerin bu ülkelerde kalmaya devam etmesi, kaçtıkları ülkelere yakın bölgelerde tutulmaları sağlanıyor.
“Her şey mübah”
Karl Kopp ise birebir vakitte Yunanistan’ın yaptığı üzere, huduttaki yasa dışı geri itmeler yoluyla caydırıcı olunmaya çalışıldığını, AB’de buna üstü kapalı bir onay da olduğunu söylüyor.
Kopp, gelinen noktada mültecileri AB hudutları dışında tutacak her şeyin mübah görüldüğünü söylerken, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Hukukun üstünlüğü deniyor. Lakin Polonya, Hırvatistan, İspanya ve Yunanistan’ın sonlarda yaptıklarını, uyguladıkları şiddeti, nedense kimse hukukun üstünlüğü ile ilişkilendirmiyor. Neden? Zira mültecileri AB’den uzak tutttukları surece sorun yok. Bu çok açık. Ayrıyeten Libya’da sığınmacı kamplarında vahim acıları, azap, tecavüzler yaşanıyor. Fakat kaçmaya çalışanlar geri gönderiliyor. Neden? Zira onlara bunun için para veriyoruz. Pis işleri diğerlerine da yaptırıyoruz. Zira üçüncü ülkeler AB’nin bekçiliğini yapıyor, yapmazlarsa da kızılıyor.”
AB’nin araçsallaştırma suçlamasının gayesindeki ülkeler
Avrupalı başkanların göç krizini dış siyaset aracı olarak kullanmakta suçladığı, göçmenleri araçsallaştırdığı için reaksiyon gösterdiği ülkeler ortasında Rusya, Belarus ve Fas’ın yanı sıra Türkiye de yer alıyor.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın 2020 yılında “kapıları açtık” diyerek Avrupa hududuna yeni bir göç akınının fitilini ateşlemesi, yalnızca Yunanistan ile değil, AB ile Türkiye ortasında da büyük bir kriz yaşanmasına yol açmıştı.
2021 yılında Belarus Devlet Lideri Aleksander Lukaşenko’nun ülkesi üzerinden AB’ye göçmen akınını teşvik etmesi, Fas’ın da bu yıl, İspanya ile yaşadığı problemler nedeniyle hudut denetimlerini kaldırması, mülteci krizinin araçsallaştırılmasına örnek olarak gösteriliyor.
Hafta sonunda Yunanistan, Meriç Irmağı’nı geçen çok sayıda göçmenin dövülmesi ve çıplak bir halde tutulması sonrasında yaptığı açıklamada da tekrar Türkiye’yi “göçmenleri araçsallaştırmakla” suçlamıştı.
