Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin (NGS) son etabının temelinin atılmasından birkaç gün sonra inşaatıyla ilgili iştirak yapısının değiştirilmesi ve Türk şirketin mukavelesinin feshedilmesi Soçi’deki Putin-Erdoğan görüşmesi öncesinde dikkatleri Türkiye’de kurulan birinci nükleer santraline çevirdi. Mersin’de inşa halinde olan Akkuyu Santrali’nin dördüncü ve son etabının temeli 21 Temmuz’da atılmıştı. Bu merasimin akabinde 26 Temmuz’da ise Ruslar tarafından kurulan projenin ana geliştiricisi Akkuyu Nükleer A.Ş., inşaat işlerindeki iştirakçilerin yapılandırılmasının tekrar düzenlenmesine karar verildiğini belirterek Türk şirket Titan-2 IC İçtaş ile kontratını feshettiğini duyurmuştu.
IC İçtaş mevzuyla ilgili yaptığı açıklamada, projede direkt değil yüzde 50 ortak olduğu T2-IC Ortak Teşebbüs Şirketi ile yer aldığını ve feshin hukuksuz olduğunu savunarak milletlerarası yargı yoluna başvuracağını kaydetti. Bu tartışmaların merkezindeki iki taraftan “yerelleştirme” ile ilgili de karşılıklı suçlamalar geldi. Rus devlet kurumunun projeyi Mersin merkezli olan ve tekrar Rusya’ya bağlı olduğu belirtilen TSM Güç İnşaat Sanayi Limited Şirketi’ne vermesi de tartışmaları alevlendirdi. Akkuyu Nükler A.Ş. projede yerelleştirme yol haritasının muvaffakiyetle uygulandığını savundu, IC İçtaş da açıklamasında “Söz konusu fesih teşebbüsündeki temel emelin projenin idaresindeki Türk şirketlerinin varlığını azaltmak ve taşeron düzeyine indirgemek olduğu açıktır” denildi.
Bu gelişme, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin’in 5 Ağustos’ta Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’la yapacağı görüşmeye denk gelmesi ise art planda siyasi bir hedef olup olmadığı kuşkusuna neden oldu. Ayrıyeten Türkiye’nin güçte Rusya’ya bağımlılığı da tartışmaya açıldı. Akkuyu ile birlikte Türkiye’nin yalnızca doğal gazda değil, nükleer güçte de Rusya’ya bağımlı olacağına işaret ediliyor.
Peki IC İçtaş’ın kontratının feshi Rusya’nın Türk şirketlerine yönelik bir hareketi mı? Türkiye’nin Rusya’ya bağımlılığı artacak mı? Akkuyu Soçi’de gündeme gelecek mi? Beş unsurda Akkuyu ile başlayan tartışmaların perde gerisini derledik.
IC İçtaş’la muahede neden feshedildi?
Akkuyu ile tartışmaların perde ardını araştıran DW Türkçe’nin bağımsız kaynaklardan edindiği bilgiye nazaran şirketle ilgili birtakım badireler bir mühletten beri devam ediyordu. Vakit zaman basına da yansıdığı biçimde piyasada “şirketin iş güvenliğine gereğince ehemmiyet vermediği, yürüttüğü projelerde çalışanlara ve alt taşeronlara geç ödeme yaptığı ya da hiç ödemede bulunmadığı, beton kalitesinin problemli olduğu”sorunların yaşandığı belirtiliyor.
Enerji ve dış siyaset uzmanı Aydın Sezer de bu şirketin mukavelesinin feshinin aslında Akkuyu ile ilgili “tali ve ayrıntı bir mesele” olduğunu düşünüyor. Sezer, “Harç karıp, beton döken, çivi çakan bir firmanın işten olmasından bahsediyoruz. Ancak orada yapılan bir nükleer santral” diyor.
Enerji Uzmanı Gökhan Yardım da emsal bir görüşte ve bu şirketin yalnızca müteahhitlik firması olduğuna dikkat çekerek “Akkuyu ile ilgili en değerli problem, bu santralin inançlı ve emniyetli bir biçimde yapılmasıdır. Emniyetle devreye alınması dışında tartışılanlar aslında boş bana kalırsa” yorumu yapıyor.
Rusya’nın “Türk şirketlerini bertaraf ederek el koyması” üzere bir olayın kelam konusu olmadığını vurgulayan Sezer, zira santralin esasen Rusların olduğuna işaret ederek oraya hukuken bir Türk şirketi getirmek zorunda da olunmadığını belirtiyor.
Para transferi ile mukavele feshi denk mi geldi?
Tüm bu gelişmelerin yaşandığı sırada, milletlerarası basına ROSATOM’un Akkuyu Nükleer Güç Santrali’nin tamamlanması için yapacağı harcamaların 15 milyar dolarlık kısmını Türkiye’ye aktarmaya başladığı haberleri yansıdı.
Bu haberlere nazaran Rusya’dan Türkiye’ye birinci etapta, Akkuyu projesi kapsamında 5 milyar dolar aktarıldı. Yatırım için ayrılan fiyatın kalan kısmının ise bu hafta sonuna kadar Akkuyu Nükleer A.Ş.’nin Türkiye’deki banka hesabına geçmesinin beklendiği bilgisi de yer aldı.
Sezer’e nazaran, para transferi ile inşaat şirketinin mukavelesinin feshinin birbirinden başka iki bahis.
Akkuyu’nun paylarının yüzde 51’i 2010’daki mutabakata nazaran Rusya’ya ilişkin. Sezer, bu proje için birinci başlarda 3,5 milyar dolar getiren Rusya’nın bu ölçünün yüzde 51’lik kısma karşılık geldiğini belirterek geriye kalan yüzde 49’luk kısım için 12 yıldan beri Türkiye’nin sermaye koymasını beklediğini anımsatıyor. Fakat bu gerek çeşitli nedenlerle gerçekleşmedi ve Türkiye resmi olarak bu şirketten hâlâ bir hisse alamadı.
Sezer santralin faaliyete geçtikten sonra 60 yıl çalışmasının öngörüldüğünü hatırlatarak şöyle konuşuyor:
“Rusya artık AKP iktidarının sona ermekte olduğunu bildiği ve şirketin geleceğini de siyasi olarak teminat altına almak istediği için devletin kesinlikle ortak olmasını istiyorlar. Zira 60 yıl çok uzun bir mühlet ve bu vakit zarfında mahkemeler, muhalefet, teknik davalar üzere çok sayıda sorun olabilir. Çünkü AKP 2010’de Meclis’ten geçen muahedenin dışında kimi ayrıcalıklar ve ödünler verdi. Yani proje sakat doğan bir projeydi esasen.”
Bu paranın bir kısmının geldiğinin söylendiğini hatırlatan Sezer, lakin yaptırımlar nedeniyle Swift ile gelemeyeceği için izini sürmenin güç olduğuna da dikkat çekiyor.
Rusya’ya güçte bağımlılık artıyor mu?
Akkuyu nükleer santrali ile ilgili bir öteki tartışma konusu da Rusya’ya güçte olan bağımlılığın daha da artıp artmayacağı.
Ukrayna ile savaşı sürdüren Rusya’ya güçte olan bağımlılıklarını azaltmaya çalışan Avrupa ülkeleri kaynaklarını çeşitlendirmek için yollar arayışında.
Peki Akkuyu santrali ile Türkiye Rusya’ya daha bağımlı mı oluyor? Aydın Sezer, bu soruyu şöyle yanıtlıyor:
“Hem evet hem hayır. Evet, bağımlı oluyoruz, net. Doğal gazdaki bağımlılığımız yüzde 60’larda falan değil, en fazla yüzde 42 oldu bu oran. Lakin yalnızca doğal gaz değil dünya fiyatlarından daha ucuza aldığımız için petrolde de çok yüklenmeye başladık Rusya’ya.”
Sezer, artık Akkuyu ile nükleerde de benzeri bir bağımlılık ilgisinin kelam konusu olabileceğini söylerken “Ama şirketin yüzde 49’u Türkiye’nin olursa ve garanti mühleti sonunda yüzde 20 net kar Hazine’ye dönerse, nükleer de emniyetli olduğu için bu biçimde bir bağımlılığın bir mahsuru olmaz. Ancak yüzde 49 ortak değilseniz ve 60 yıl boyunca Rusların iki dudağı ortasına bakarak bu süreci devam ettirecekseniz, bunun siyasi riskleri de olabilir” yorumu yapıyor.
Gökhan Yardım ise yüzde 49’luk kısım alınsa bile santralin kontrolünün yeniden yüzde 51’lik kısma sahip olan Ruslarda olacağına işaret ediyor.
Muhalefet neye karşı çıkıyor?
Akkuyu NGS Projesi, dünyada “Yap-Sahip Ol-İşlet” modeline nazaran gerçekleştirilen birinci nükleer güç santrali projesi olma niteliğini de taşıyor.
İmzalandığından beri de muhalefetten ve kimi kesitlerden projeye yönelik farklı nedenlerle reaksiyonlar yükseliyor. Muhalefet partilerinin santrale ait tenkitlerinin bir kısmı de Rusya’dan teknoloji transferi yapılamadığı istikametinde.
CHP Mersin Milletvekili Alpay Antmen, DW Türkçe’ye açıklamasında santralin tamamının Rusya’ya ilişkin olduğunu, teknoloji transferinin gerçekleşmediğini ve 60 yıl boyunca Rusların işleteceğini belirterek Türkiye’nin bu bahiste bir yararı olmayacağını savunuyor. Antmen, son kontratların feshiyle de gelinen noktada artık Türk inşaat şirketleri ve taşeronlarının kar etmesinin de nasıl asgariye indirileceğine uğraşıldığını söyleyen Antmen, santralin etrafa vereceği zararın yanı sıra ekonomik olarak da Türkiye’ye çok büyük katkısı olmayacağı görüşünü aktarıyor.
İYİ Parti başkanı Meral Akşener son gelişmelerin akabinde mevzuya ait toplumsal medya hesabından yaptığı paylaşımda Güç Bakanlığı’nı vazifeye çağırarak, gerekirse santralin ulusallaştırılması için davette bulundu.
CHP Genel Lideri Kemal Kılıçdaroğlu da gazeteci Murat Yetkin’e verdiği demeçte “Nükleer teknolojisi verseler, haydi neyse diye kabul edeceğiz. Meclis’te görüşülürken ısrar ettik, teklif verdik nükleer güç üretimi teknolojisi şartı eklensin diye. Lakin AK Parti kabul etmedi. İnşaat teknolojisi tamam, ancak nükleer teknoloji paylaşılmıyor” diye konuştu.
Soçi’de gündeme gelebilir mi?
Akkuyu ile ilgili son gelişmelerin 5 Ağustos’ta Soçi’deki Erdoğan-Putin görüşmesinde gündeme gelip gelmeyeceği de şimdi net değil.
Dış siyaset yorumcuları bunun mümkün olabileceğini belirtirken, santralin Cumhuriyetin 100. yıldönümü ve seçim yılı olan 2023’e yetişip yetişmeyeceği de tartışılıyor.
2018’de kesin temeli atılmasının akabinde olağanda 7 yıl sürmesi öngörülen lakin Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın 2023’e yetişmesini istediği santralde işler planlandığı üzere giderse gelecek yıl birinci reaktör hizmet vermeye başlayacak.
Aydın Sezer santralin inşası bitse bile testlerinin 2 yıl sürmesi gerektiğini vurgulayarak bu nedenle gelecek yıl bahar aylarında seçim öncesi lakin temsili bir açılış yapılabileceğini de kelamlarına ekliyor.
