Türkiye’nin İsveç ve Finlandiya’nın NATO üyeliklerini “teröre destek” suçlamasıyla bloke etmesi, Ankara ile müttefik ülkeler ortasında güvenlik önceliklerinin, tehdit algılamalarının ne kadar farklılaştığını bir sefer daha gözler önüne serdi.
Türkiye’nin, NATO’ta gerginliğe yol açan bu çıkışına paralel olarak Suriye’nin kuzeyine yeni bir askeri operasyon başlatacağını duyurması ise tansiyonu daha da tırmandırdı.
“Herkes hazırlıksız yakalandı”
ABD’nin önde gelen niyet kuruluşlarından Dış Siyaset Araştırma Enstitüsü’nün (FPRI) Araştırma Yöneticisi Aaron Stein, DW Türkçe’ye son gelişmeleri değerlendirirken, “Oydaşma ile karar alınan NATO’da Ankara’nın tüm ittifak ile birlikte İsveç ve Finlandiya’yı yeni üyeler olarak kabul etmemesi, fiilen Türkiye’nin vetosu manasına geliyor. Bunu bekliyor muydum? Dürüstçe söylüyorum, ne ben, ne de diğeri, aslında hiç kimse bunu beklemiyordu” dedi.
Stein, ittifak içerisinde İsveç ve Finlandiya’yı yeni üyeler olarak süratle kabul etme konusunda bir uzlaşma olduğuna işaret ederek, son anda Erdoğan’ın kimi ödünler koparabilmek ismine “adeta bir güreşe giriştiğini” söyledi. Amerikalı uzman, “Bu, kanımca Türk diplomatların birçok dahil, herkesi hazırlıksız yakaladı ve Erdoğan bunu NATO genişlemesinden Suriye ve Ege’deki tansiyonlara kadar, akla gelecek her alanda, Batı üzerinde baskı kurmak için bir araca dönüştürdü. Ankara son derece önemli olabilir ancak bu gerçekten son derece de can sıkıcı” formunda konuştu.
Ankara müttefiklerini “çifte standart” ile suçluyor
Türkiye’de iktidara yakın güvenlik uzmanları ise, Erdoğan’ın beklenmedik çıkışını büyük bir diplomatik atak olarak yorumluyor, Ankara’nın bu adımıyla, uzun yıllardır Türkiye’nin güvenlik çıkarlarını dikkate almayan ABD’yi ve öbür müttefiklerini “büyük bir yüzleşmeye” zorladığını savunuyorlar. Bu yüzleşmenin odağında da “Batı’nın terörle çabadaki iki yüzlülüğünün yattığını” söylüyorlar.
Türkiye, PKK ve onun Suriye uzantısı olarak gürdüğü YPG’nin terör örgütü olarak tanınmasını talep ediyor. AB ve ABD, PKK’yı terör örgütü olarak tanıyor, lakin YPG’yi IŞİD ile uğraş “müttefik” olarak görüyor.
YPG neden terör örgütü olarak tanınmıyor?
Batılı bir çok ülke, YPG’yi PKK ile ilintili lakin farklı bir tertip yapısına sahip, terör örgütü değil “ayrılıkçı bir yapılanma” olarak görüyor.
Kimi Batılı diplomatlar, 2010’lu yılların başlarında Türkiye’nin kendisinin de şahsen bu örgütlerin temsilcileri ile temaslar gerçekleştirdiğini, ayrıyeten bugüne kadar PKK’dan farklı olarak bu örgütün Türkiye’yi direkt maksat alan bir hücumda bulunmadığını söylüyorlar.
FPRI Araştırma Yöneticisi Aaron Stein, PKK’nın 1990’lı yıllardan itibaren Avrupa ülkelerinde Türkleri gaye alan rastgele bir hareket düzenlemediğine işaret etti, hem AB’nin hem ABD’nin bu tartışmayı daha çok “Türkiye’nin bir iç sorunu” olarak görmeyi tercih ettiğini söyledi. YPG’nin, IŞİD ile uğraştaki rolüne de ehemmiyet atfedildiğine dikkat çeken Stein, “YPG bir terör örgütü olarak tanınmadı. Ve bu yasal boşluk, YPG’nin IŞİD’e karşı savaşarak, hem ABD’nin hem de Avrupalıların takviyesini kazanmasına yol açtı” görüşünü lisana getirdi.
“Ankara kendini anlatamıyor”
Türkiye’nin müttefiklerine tehdit algılamasını ve buna karşı izlediği stratejiyi anlatmakta zorlandığını tabir eden Stein, “Ankara kendini anlaşılır bir biçimde anlatmakta zahmet yaşıyor, elinde de esasen Türkiye’nin yapmak istediğini dengeli ve anlaşılır bir formda anlatabilecek, müttefiklerinin gözünde inandırıcılığı olan, muteber görülen, çok az isim kaldı” dedi.
Amerikalı uzman, şöyle devam etti:
“Aslında Türkiye ikili standarttan kelam ederken, ‘Terör örgütleri ile gayret ettiğimiz için bizi Suriye’yi işgal etmekle kınıyorsunuz, meğer tıpkı terör örgütleri sizin ülkelerinizde para topluyor. Bunu önlemek için aksiyona geçin, geçmeyecekseniz de biz geçiyoruz diye bizi kınamayın’ demek istiyor. Müttefiklerinden talep ettikleri bu, fakat bunu o kadar agresif bir biçimde yapıyorlar ki, çok az kişi Ankara’nın ne istediğini anlayabiliyor.”
Türkiye aslında uzun yıllardır müttefiklerini terör ve güvenlik mevzularında “çifte standart” uygulamakla eleştiriyor, hatta bu ülkeleri ulusal güvenliğini tehdit eden oluşumlara ve terör örgütlerine açıktan ya da üstü örtülü dayanak vermekle de suçluyor.
Türkiye’nin 2019 yılında Suriye’nin kuzeyine terörle uğraş gayesiyle gerçekleştirdiğini duyurduğu Barış Pınarı Harekatı müttefiklerinin sert reaksiyonuna yol açmıştı. Hatta kimileri, Türkiye’ye fiilen silah ambargosu uygulamaya başladı.
Ankara, silah ihracatında kendisine kısıtlamalar getirilirken, YPG’ye silah ve eğitim dayanağının sürdürülmesine reaksiyon gösteriyor. Başta ABD olmak üzere, YPG’ye dayanak veren ülkeleri, dolaylı da olsa, Türk askerlerinin vefatına sebep olmakla suçluyor.
Türkiye ne yapmaya çalışıyor?
Çağ Üniversitesi’nden Prof. Dr. Murat Koç, NATO’daki tansiyonun esas nedeninin Türkiye’nin tehdit algılamasının müttefikleri tarafından görmezden gelinmesi olduğunu söyledi.
Türkiye için evvelden farklı düzlemlerde ele alınabilen global, bölgesel ve mahallî güvenlik paradigmalarının son yıllarda iç içe geçtiğini anlatan Koç, DW Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede şunları kaydetti:
“Türkiye’nin terörün yanı sıra bir göç olgusu ile de karşı karşıya kalmasıyla, terör trendlerinde artışlar meydana geldi ve Türkiye mevcut tehditlere önlem getirebilmek için de global bir efora muhtaçlık duydu. Bunun üzerine de Türkiye, Suriye’de, vakit zaman da Irak’ta ve yurt içi harekat alanlarında, terörle çaba harekatları başlattı. Lakin vakit içinde görüldü ki, Türkiye ile bir arada hareket etmesi gerekenler, bunu global bir sorun olarak algılaması gerekenler, bunu yapmadı. Hatta, terör örgütünün kavuştuğu silahlar nedeniyle hem güvenlik paradigması değişti hem tehdidin niteliği değişti. Ama tehdidin değişen niteliği ile ilgili olarak Türkiye’nin içinde bulunduğu ittifak sistemi hala uygun seviyede reaksiyon verebilir noktada değil.”
“İran’a rol kaptırmak istemiyor”
Memleketler arası terörizm ve güvenlik mevzularındaki çalışmalarıyla tanınan Koç, IŞİD ile uğraş ettiği gerekçesiyle YPG’nin yasallaştırılmaya ve nitelik olarak da güçlendirilmeye çalışıldığını söylerken, “Bunların paramiliter ögelerle da etkileşimleri olunca, haliyle Türkiye için bu yapıların oluşturduğu tehdit katlanarak arttı, bir varlık uğraşı düzeyine ulaştı. Ayrıyeten bölgede bu yapıyı araçsallaştıran tek aktör de ABD değil. Bu örgüt Rusya’nın, İran’ın, Esad rejiminin de ortak paydası” diye konuştu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın Suriye’de Tel Rıfat ve Münbiç’i maksat alacağını duyurduğu Suriye’ye yeni askeri operasyonun Türkiye’nin stratejik güvenlik mimarisi için attığı adımlarını yansıttığını anlatan Koç, “Barış Pınarı Harekatı esnasında ABD ve Rusya ile varılan mutabakat uyarınca bu bölgelerde 30 km derinliğin tesis edilmesi gerekiyor. Lakin bundan çok daha kıymetlisi, Rusya’nın Ukrayna’ya odaklanması nedeniyle bölgede yaşanan güç değişiminde Türkiye İran’a rol kaptırmak istemiyor” dedi.
Washington, Suriye’ye yeni harekata ne reaksiyon verir?
ABD İdaresi, Suriye’nin kuzeyinde inançlı bölge inşa etmek isteyen Türkiye’ye yeni bir harekattan kaçınma daveti yaptı. Bölgedeki mevcut ateşkes sınırlarının korumasının kıymetine vurgu yapan Washington, bunu tehlikeye sokacak, tansiyonu tırmandıracak adımlardan kaçınılması gerektiğini vurguladı.
FPRI Araştırma Yöneticisi Aaron Stein, Türkiye’nin operasyon planladığını duyurduğu iki bölgede Rus askerlerinin bulunduğuna ve önümüzdeki günlerde Rusya Dışişleri Bakanı Sergey Lavrov’un Türkiye’yi ziyaret edecek olmasına dikkat çekerek, “Bu husus hakkında Rusların ne düşündüğüne ait sinyalleri o vakit alabileceğimizi düşünüyorum” diye konuştu.
Stein ayrıyeten, “Washington’un yapabileceği pek de bir şey yok. ‘Yoldan çekilin’ denilecektir. Bununla birlikte varsayımım, yeni bir askeri hücumun, Türkiye’ye yapılacak silah satışlarını daha da zora sokacağı istikametinde. Tahminen de F-16 satışı ile müzakereler de uzar” dedi.
Kürt meselesine tesiri ne olur?
SWP bünyesindeki Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanlarından Dr. Salim Çevik ise Türkiye’nin askeri olarak hiç olmadığı kadar güçlü bir durumda bulunduğunu, lakin boyut değiştiren Kürt sıkıntısının salt askeri yollarla, PKK’nın Türkiye sonlarının uzağına itilmesi yoluyla, çözümlenemeyeceğini söyledi.
Türkiye’nin Suriye’de yeni askeri operasyon hazırlığı ve inançlı bölge talebinin gerisinde üç ana neden bulunduğuna dikkat çeken Çevik, şunları aktardı:
“Birincisi, göçmenler bu bölgeye gönderilmek isteniyor. Avrupa Türkiye’yi bu mevzuda büsbütün yalnız bıraktı ve Türkiye’nin haklı olduğu çok şey var ancak bu formül de insani bir tahlil değil. Lakin seçimlerden evvel günde bin kişi yollasalar, ayda 30 bin kişi yapar. Medya kampanyasıyla birlikte, ‘göçmen sıkıntısını Erdoğan çözdü’ diye bunu iç kamuoyuna sunabilirler. İkincisi ise PKK’nın hudutlarından uzak tutulması. Üçüncü neden de Türkiye’nin denetimi altındaki bölgeye, Suriyeli sığınmacıları yerleştirip, Türkiye Kürtleri ile Suriyeli Kürtlerin ortasında bir Arap koridoru oluşturmak… Stratejik olarak bunun bir mantığı olsa da, Kürt sorunun bu yaklaşımlarla çözümlenmesi mümkün değil.”
Erdoğan ne istiyor?
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın son çıkışları Batılı başkentlerde bir çok soru işaretleri yaratırken, cevabı en çok merak edilen sorulardan biri, Türkiye’nin neden tansiyonu tırmandırdığı, müttefikleri ile meselelerini neden kapalı kapılar gerisinde çözmeyi tercih etmediği.
CATS uzmanı Çevik, DW Türkçe’ye yaptığı değenlendirmede, Türkiye’de son yıllardaki pek çok dış siyaset gelişmesinde aslında iç siyaset amaçlarının tesirli olduğunu söyledi. Erdoğan’ın Batılılarla iki çalışma biçimi olduğunu söyleyen Çevik, şu değerlendirmeyi aktardı:
“Birincisi, Erdoğan’ın kendisini değerli, saygın bir başkan olarak gösterebildiği, uygun geçinme formu. Başkası de Batılılara diz çöktürdüğünü argüman edebildiği arbede etme prosedürü, zira efelenmenin iç siyasette alıcısı var… Batılar daima tongaya düşüyor, Erdoğan da her iki metodu daha sonra içeride kullanıyordu. Pekala, sonra ne oldu? Biden İdaresi Erdoğan’ı muhatap almamaya başladı. Yokmuş üzere davranınca da Erdoğan iç siyasete bir şey devşiremiyor. Bu da Erdoğan’ı çıldırtıyor. ‘Beni muhatap alın, ya el sıkışalım, gerekirse de arbede da edelim, kâfi ki o fotoğrafı iç siyaset kullanabileyim’ diyor… Bu agresifliğinin gerisinde de aslında bu yatıyor kanımca.”
Batı Türkiye’nin beklentilerini karşılar mı?
Çevik, Türkiye’nin ABD ile ortasında bilhassa Suriye’ye ait tehdit algılamalarında da farklılık olduğuna dikkat çekmekle birlikte, “Ama Batılalara ‘YPG’yi terör örgütü olarak tanıyın’ talebi çok da gerçekçi değil” dedi.
YPG’nin PKK ile tıpkı ideolojiye bağlı olduğunu, iki örgüt ortasında örgütsel ve militan seviyesinde geçişkenlik bulunduğunu, birbirinden cephane aldıklarını lakin YPG’nin bugüne kadar Türkiye topraklarını gaye almadığını söyleyen Salim Çevik, “Türkiye Batılı ülkelerden PKK ile YPG ortasındaki silah ve işçi transferinin bitirilmesini isteyebilir. Batı, YPG’ye verdiği silahların PKK’ya verilmemesini teminat altına almalı. Bu çok legal bir talep. Nitekim terör hatasına bulaşmış olanlar varsa da çok natürel ki barındırılmamalılar. Ancak şimdiye kadar gündeme getirilen bireyler de bu kanaati doğurmuyor açıkçası” dedi.
“ABD, Türkiye’ye güvenmiyor”
Türkiye, Suriye’nin kuzeyinde, içinde YPG’nin yer aldığı bir siyasi yapının denetimi altında bir bölge istemiyor. Pekala, Ankara’nın Washington’u ikna etmesi mümkün mü?
Bu soruyu yanıtlayan Salim Çevik, “Yakın tarihte ABD’nin Kürtleri destekledikten sonra vazgeçtiği, onları ortada bıraktığı çok hadise var. Lakin temel sorun şu: ABD’nin Türkiye’nin istediği noktaya gelmesi, bütün Türk-Amerikan münasebetlerinde yesyeni bir sayfa açılmasıyla olabilecek bir şey. ABD, Türkiye’ye güvenmiyor, bu çok açık” dedi.
“Terör tarifi çok geniş”
CATS uzmanı Çevik’e nazaran Batılı başşehirler ile Ankara ortasında terörle gayret konusunda yaşanan görüş ayrılıklarının temelinde yatan bir öteki neden de Türkiye’deki terör tarifinin, demokratik hukuk devletlerinden farklı olarak, çok geniş yapılması.
Türkiye’de terör soruşturması geçirenlerin sayısının çok yüksek olduğunu, AKP iktidarının siyasi muhalefeti daima terör örgütleriyle ittifak içerisinde olmakla suçladığını söyleyen Çevik, siyasi protestolara katılmak, siyasi aktivizm hatta tweet atmanın bile terör suçlamasıyla karşı karşıya kalınmasına yol açabileceğine işaret ederek, Batılı ülkelerde aslında bu yaklaşıma reaksiyon olduğunu hatırlattı.
