Ukrayna’dan döndükten birkaç hafta sonra, çoğu yabancı medyanın savaşın parçaladığı ülkedeki varlıklarını küçültmesiyle, çatışmanın Avrupa’nın diğer bölgelerindeki potansiyel zincirleme etkilerini araştırmam istendi.
Etnik gruplar arası şiddetin Batı Balkanlar’a sıçrayabileceği ve büyük olasılıkla ilk olarak Bosna-Hersek’te patlayabileceğine dair korkular vardı. Bu endişeler, ülkenin Sırp tarafının siyasi liderliğinin ülkenin geri kalan devlet kurumlarından ayrılmaya yönelik tekrarlanan tehditleri tarafından körüklendi. Rusya’nın desteğiyle defalarca karşılanan hırslar.
Ülkenin başkenti Saraybosna’ya ayak bastığımda, oradaki üç yıllık savaşın 1995’te bitmesinin ardından, yıllar içinde verdiğim raporlarımda, birçok değişiklik ve zorluk yaşadığını gördüğüm topluluklarla yeniden karşılaşacağım düşüncesiyle içim ısındı.
Dayton Anlaşması’nın dayattığı düzenin, nüfusun farklı Boşnak, Hırvat ve Sırp bileşenlerinin her zaman hoşuna gitmediğini ve birçok sorunun çözülmekten uzak olduğunu biliyordum.
Ancak bir süre boyunca mevcut gerilimlerin medyanın ve uluslararası toplumun tasvir ettiği kadar ciddi olup olmadığını ve insanların başka bir şiddet döngüsüne ne kadar hazır olduğunu bilmek istiyordum. Ne de olsa, İkinci Dünya Savaşı’ndan bu yana Avrupa topraklarında 20. yüzyılın en kanlı çatışmasını yaşadılar.
Ervin bana “Sırplar, Boşnaklar ve Hırvatlar birlikte çalışır ve birlikte hayatta kalırlar” dedi.
“Yetkililer bölünmeler, kafa karışıklığı yaratır ve korkuyla oynarlar. İnsanları etnik gruplarına ve 1992 konumlarına çekilmeye zorluyorlar. Bu, politikacıların gücü elinde tutmasına ve devleti kötüye kullanmasına yardımcı olurken, insanlar sadece hayatta kalmaya ve geçimlerini sağlamaya çalışıyor ”diye ekledi.
Savaş kampından dönen bir Boşnak olan Ervin, Bosna-Hersek’in Sırp liderliğindeki Sırp Cumhuriyeti’ndeki küçük Kozarac kasabasında yaşıyor.
Bana bölgenin karşı karşıya olduğu en büyük sorunun işsizlik olduğunu ve bunun sonucunda çok sayıda genci ülke dışına sürdüğünü açıkladı. Bakan ayrıca, Kozarac’ın bağlı olduğu yakınlardaki Prijedor kentindeki mevcut Sırp yönetimi altındaki kamu şirketlerinde ve hizmetlerinde çok az Boşnak iş bulabildiğinden, etnik kaygıların da işin içine girdiğini kabul etti.
Bölgedeki savaş kamplarından birinde eski bir mahkum, beni uğursuz bölgeye geri götürürken içini çekiyor.
“Buranın eskiden bir gözaltı kampı olduğuna dair bir işaret yok ve Prijedor yetkilileri burada Müslüman Boşnaklara ve Hırvatlara karşı işlenen suçları kabul etmeyi reddediyor” diyor.
1990’lardaki savaş, topluluklar arasında bir çekişme noktası olmaya devam ediyor ve aşırı milliyetçi gruplar tarafından ele geçirildi. Nikola Dabić 28 yaşında bir Sırp sanatçı ve ‘Self Respect’ adlı böyle bir grubun kurucu ortağı.
Batı dünyasının, İkinci Dünya Savaşı sırasında Sırplara karşı işlenen aşırı Hırvat Ustachis’in suçlarını inkar etmesi olarak gördüğü şeyden rahatsız ve 1990’larda savaşı başlatmakla “Müslümanları ve Hırvatları” suçluyor.
“Karşı taraf sonunda yanlış olduğunu kabul ettiğinde barış gelecek. Onların da yanıldığını! Tek kötü adam olamayız. Tek kötü adam biz değiliz!” sözlerini aktaracağımdan şüphe duyarak belirtiyor.
Bosna ve Hersek’in Avrupa Birliği’ne adaylığının henüz kabul edilmemiş olmasına ve blokun Ukrayna’ya aday statüsü vermesi sadece birkaç ay sürmesine karşı artan kızgınlık, bu duyguları hiç şüphesiz güçlendirdi.
Prijedor’un belediye başkan yardımcısı Žarko kovačević, “Sadece Bosna-Hersek değil, tüm Batı Balkan ülkeleri Avrupa Birliği tarafından terk edildi” diyerek kaşlarını çattı ve ekledi: “İlişkilerimizi hiçbir zaman kendi başımıza çözme şansımız olmadı, bize dışarıdan dayatılan çözümler olmadan.”
Bosna-Hersek’teki uluslararası toplumun Yüksek Temsilcisinin yetkisine doğrudan bir referans.
Dayton Anlaşması uyarınca, merkezi hükümette ve her iki ülke biriminde yasa koyma, kurumları değiştirme veya yerel politikacıları görevden alma yetkisine sahiptir: çoğunlukla Boşnak ve Hırvatların veya çoğunlukla Sırpların yaşadığı Bosna-Hersek Federasyonu Sırp Cumhuriyeti yaşadı.
Yüksek Temsilci Christian Schmidt bana, “Bu ülkede makul eylemler olduğunda ve tüm siyasi organlar sorumluluklarını üstlendiğinde, artık müdahale olmayacak” dedi.
“Mesajım şudur: sevgili meslektaşlarım, işinizi yapın. Ülkeniz ve Avrupa entegrasyonu için çalışın, her şey yoluna girecek. Bunu yapmadığın sürece bana güvenmek zorundasın!” ekledi.
Siyasi yolsuzluk ve işlevsiz bir yargı sistemi ile boğuşan ülke, Avrupa Birliği’nin entegrasyon sürecini başlatmak için belirlediği koşulları yerine getirmekten hâlâ çok uzak.
Tartışmalı Sırp siyasi lider Milorad Dodik’in ayrılıkçı hırslarını haklı çıkarmak için oynadığı bir başka hoşnutsuzluk kaynağı. Bunlar şüphesiz Ekim ayında yapılması planlanan genel seçimlerde teste tabi tutulacak.
34 yaşındaki Sırp Jovana ile buluşarak Srebrenica’daki yolculuğumu sonlandırdım. Bir derneğe üye, yıllardır babasının kalıntılarını bulmaya çalışıyor. Savaşta öldürüldü ve diğer birçok sivil gibi hala kayıp.
Ancak şimdi asıl kaygısı dört çocuğuna barış dolu bir gelecek yaşatmaktır. Etnik şiddetin yeniden canlanması konusundaki endişelerini paylaşıp paylaşmadığı ve Sırp Cumhuriyeti’nin devlet kurumlarından çekilmesini isteyip istemediği sorulduğunda, her iki konuyu da bir kenara atıyor:
“İnsanların yaşadıkları sürece asla barışamayacakları şeyler vardır. Ama genel olarak toplumlar bir arada, çok can sıkıcı bir şekilde yaşıyorlar. Şahsen, sorunun kökeninin siyaset olduğunu düşünüyorum. Ve tali zarara uğrayanlar insanlardır. Bosna Hersek’te mi yoksa [bağımsız] bir Sırp Cumhuriyeti’nde mi yaşamam gerektiği konusunda endişelenmiyorum. Her iki durumda da, hiçbir şeyin değişeceğini sanmıyorum.”
