İran’daki protestolar Türkiye’yi nasıl etkiler?

İran’da rejim aksisi şovların nasıl seyredeceği ve rejimde bir değişikliğe yol açıp açmayacağı sorularına cevap Aksaray Escort aranırken İran ile ilgili gelişmelerin komşu Türkiye ve bölge için tesirleri ve muhtemel sonuçları da kıymetli bir gündem unsuru

İran’da 13 Eylül’de 22 yaşındaki Mahsa Amini başörtüsünü kurallara uygun formda Aksaray Escort Bayan takmadığı argümanıyla ahlak polisleri tarafından gözaltına alınmış daha sonra komaya girdiği gerekçesiyle kaldırıldığı hastanede üç gün sonra ömrünü yitirmişti Amini’nin yakınları karakolda gördüğü berbat muamele komaya girdiğini söylüyor Amini’nin mevt Escort Aksaray nedenine ait resmi bir açıklama ise şimdi yapılmadı

Amini’nin vefatından sonra ülke genelinde bayanların başını çektiği şovlar devam ediyor Hükümetin sert tedbirlerine karşın şovların önü alamıyor aktivistlere nazaran en az 76 kişi ömrünü yitirdi İran resmi kaynakları ise meyyit sayısını 41 olarak açıklıyor

İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi dün yaptığı açıklamada görece daha ölçülü bir ton kullanarak gözaltında genç bir bayanın hayatını kaybetmesinin herkesi derinden üzdüğünü lakin ülkede kaos ortamına müsaade veremeyeceklerini belirtti

Rejimde esaslı değişim olur mu

İran’ı ve toplum yapısını yeterli bilen uzmanlara nazaran bu şovların şimdilik rejimin topyekûn bir değişimine yol açmasını beklemek sıkıntı

Türkiye’nin eski Tahran Büyükelçisi Selim Karaosmanoğlu şovların ülkede bir çeşit iç savaşa kadar gitmeyeceği ve rejim içinde bir tahlil bulunacağı öngörüsünde bulunarak daha ölçülü isimlere güç verilmesinin bu tahlil yollarından birisi olabileceğini belirtiyor

Karaosmanoğlu İran için şu andaki en büyük ıstıraplardan birisinin ortada alternatif bir önder bulunmaması olduğunu zira bu isimlerin birçoklarının mesken mahpusunda tutulduğunu söz ederek Ama tekrar de tüm bu olup bitenler için bir tahlil bulunacağını düşünüyorum Şovlar nedeniyle bence rejim değişmez ancak tahminen idare değişebilir diyor

Sabancı Üniversitesi Öğretim Vazifelisi Dr Ezgi Uzun da uzun yıllardır üstünde çalıştığı İran’daki toplumsal yapının evvelce beri bu cins şovlara alışık olduğunu hatta her 10 yılda bir büyük bir protesto dalgasının yükseldiğini söyleyerek şöyle konuşuyor

İran tarihine baktığımızda önemli bir protesto kültürü olduğunu görüyoruz Hatta 1979 ihtilalinden bir buçuk yıl kadar evvel de beşerler sistemli halde sokağa çıkarak yeniden devletin baskısına şiddetine karşı duruyordu

Uzun’a nazaran her 10 yılda bir olan şovlarda 2018 yılından itibaren bir değişim yaşandı ve ekonomik meselelerin da tesiriyle halk bu defa belirli aralıklarla da olsa süreklilik içinde sokağa çıkmaya başladı Bu son olayları da bunun bir modülü olarak gören Uzun kitlelerin sokağa dökülmesinin birkaç ayda bir yaşanan bir durum olduğunu lakin madalyonun başka yüzü olarak devletin verdiği reaksiyon açısından durumu şöyle yorumluyor

Protestolara karşı devletin ne yaptığı kısmına baktığımızda baskının daima arttığını görüyoruz Sistem kendisini daha da garanti altına alabilmek için daha da büyük bir güvenlik devleti haline getiriyor

Gösteriler nereye evrilebilir

İran’da şovların artıp artmayacağı seyrinin nasıl olacağı ve rejimin değişmesi istikametinde bir sonuç doğurup doğurmayacağı şu an için kesin sözlerle yanıtlanabilmiş sorular değil Münasebetiyle uzmanlara nazaran olayların İran Türkiye bağlarını ve Türkiye’yi etkileme boyutunun da lakin bu karşılıklara nazaran şekillenebileceğine dikkat çekiliyor

İran ve Ortadoğu uzmanı Arif Keskin şu andaki haliyle bu şovların İran’daki evvelki şovlardan farklı olarak rejimin varoluş nedenini gaye aldığına işaret ediyor Keskin çok boyutlu bir formda kültürel toplumsal ve siyasal farklı nedenleri olmasıyla birlikte şovların özünde kadın hakları ve bayanlara yapılan baskılarla mücadelenin bulunduğunu belirtiyor

Bazı ideolojik politik kümelerin şovlardan kendi emelleri doğrultusunda yararlanma eforlarının bu sürece ziyan verebileceğini ve rejimin de bundan faydalanmak isteyebileceğini söyleyen Keskin Amini etnik mensubiyeti nedeniyle değil bayan olduğu için öldürüldü Onu öldüren şahıslar onun o anda etnik mensubiyetini bilmiyorlardı diye konuşuyor

Keskin olaylardan milliyetçilik devşirmenin hakikat olmadığını da belirterek Öncülüğü liderliği öznesi gayesi söylemi toplumsal yeri ve psikolojik duygusal motivasyonu bayan meseleleri olan bu şovları rastgele bir nedenle gölgelemek ahlaki ve siyasi olarak yanlıştır yorumu yapıyor

İran idaresi Batı ülkelerini ve ABD’yi ülkeyi karıştırmaya çalışmakla suçlarken ülkede yayılan protestoları kışkırtmak ve göstericilere silah sevkiyatıyla suçladığı Kuzey Iraklı Kürt kümelere yönelik operasyonlarını da sertleştirdi

İran uzmanı Dr Uzun da çok etnik kimlikli bir toplum olan İran’da aslında Karabağ savaşına kadar bu farklıkların çok ön planda olmadığını fakat Ermenistan ile Azerbaycan ortasındaki savaşta İran idaresinin Ermenistan’dan yana çıkmasının büyük bir rahatsızlık yaratmasıyla etnik hassasiyetlerin biraz daha arttığını söylüyor Uzun buna karşın İran toplumunda fakat çok küçük bir azınlığın ayrılıkçı kanılara sahip olduğunun yapılan anketlerde de görüldüğünü belirtiyor

Türkiye İran bağlarına mümkün etkiler

Uzmanlara nazaran şu anda nasıl bir noktaya evrileceği aşikâr olmayan protestoların 560 km’lik bir hududu paylaşan Türkiye ile İran’ın ilgileri açısından kıymetlendirilmesi için de vakit gerekiyor

Ankara’dan iki haftadır süren olaylara dair şu ana kadar rastgele bir resmi açıklama gelmedi Klâsik olarak iki ülkenin öbür kimi mevzularda problemler yaşasalar da genelde iç işlerine karışmama noktasında birleştiğini hatırlatan Uzun Açıklama yapılmamasının bir sebebi de bu protestoların nereye gitmeyeceği ya da gidebileceği aslında az buçuk varsayım edilebiliyor Yani bekleyip görmek gerekir halinde bir yaklaşım olabilir değerlendirmesini yapıyor

Bu ortada uzmanların birleştiği İran’ın bölgede istikrar açısından kilit rolde olduğu

Uzun İran üzere esaslı geçmişi olan ülkenin bu özelliğini şöyle anlatıyor

İran Ortadoğu’nun demirbaşı aslında Bir taraftan demografik yapısı bakımından çok karmaşık bir ülke olmasına karşın devlet geleneği çok oturmuş bir ülke Merkezi otorite temelinde çok sağlam bir sistemden bahsediyoruz Yani bir Irak yahut Suriye üzere bir ülke değil O açıdan üniter bir formda ayakta kalabileceğini düşündüğüm bir yapı Lakin oldu ki çözüldü diyelim bu tüm bölge ülkelerini farklı başka çok fazla tesirler

Karaosmanoğlu da İran’ın gerek Türkiye gerekse bölge için en kıymetli özelliğini istikrar unsuru olması olarak göstererek İran’daki uzun vadeli bir iç karışıklığın Türkiye için en başta orada barınan Afgan mülteciler ve yasadışı göç açılarından olumsuz tesiri olabileceğini düşünüyor

Türkiye İran sonu Türkiye’ye sistemsiz göçmenlerin giriş yaptığı en kıymetli göç rotalarından birisi olarak biliniyor

Karaosmanoğlu olaylara güç açısından da bakmak gerektiğini söyleyerek İran’daki muhtemel bir sivil savaş petrol ve gaz tedariki açısından gerek bölge gerekse Türkiye için felaket olabilir diyor

İran’ın 2020 yılı sonu prestiji ile 157 8 milyar varil petrol rezervi ve 32 1 trilyon metreküp doğal gaz rezervi bulunuyor Bunların yanı sıra İran dünyanın en büyük çinko ikinci büyük bakır ve dokuzuncu büyük demir rezervine sahip

ABD Güç Enformasyon Yönetiminin EIA datalarına nazaran ise Rusya 47 trilyon metreküple dünyada kanıtlanmış en fazla doğal gaz rezervine sahip iken İran 34 trilyon metreküple en fazla gaz rezervlerine sahip ikinci ülke

İran’ın Türkiye’nin Asya’ya açılan kapısı olduğunu da hatırlatan Karaosmanoğlu Türk tırlarının İran üzerinden pek çok ülkeye gittiğine de işaret ediyor

Dijital Teknolojiler İş Kurulu DEİK bilgilerine nazaran İran’daki Türk yatırımlarının meblağı 1 milyar 292 milyon ABD doları civarında Türkiye’deki İran menşeili yatırımların fiyatı ise 101 milyon ABD doları Tahran’da 38 Türk yatırımcısı ve ticaret yapan 100’e yakın Türk firması mevcut