Dünyanın sonunun geldiğini ve her şeyin yokuş aşağı gittiğini düşünüyorsanız yanılıyorsunuz ama yalnız değilsiniz.
Medya, içinde yaşadığımız dünyayı yeniden şekillendiren yavaş ve kapsamlı gelişmelere daha az dikkat ederek, günlük izole olaylara odaklanma eğilimindedir. Ne yazık ki, bu durum, durumun yanıltıcı bir resmini çizme eğilimindedir.
Ama aydınlanma adına, refah ve sağlığın en önemli göstergelerinden bazıları hakkında bazı katı, gerçek verilere bakalım ve size işlerin düşündüğünüz kadar kötü olmadığını gösterelim.
Oxford Üniversitesi merkezli saygın ve şeffaf bir bilimsel çevrimiçi yayın olan Our World in Veri’yi, küresel sorunları ölçmeye ve analiz etmeye odaklanan veriyi kullanacağız.
Refah göstergeleri ezici bir ilerleme gösteriyor
Refahımızı tanımlayan en önemli göstergelerin çoğu karşısında, insanlık her zamankinden çok daha iyi durumda.
Çocuk ölümleri, kıtlık ve yoksulluk tüm zamanların en düşük seviyelerinde ve yaşam beklentisi tüm zamanların en yüksek seviyesinde.
“Yaşam beklentisini artırmada ve çocuk ve anne ölümlerinden sorumlu bazı yaygın katilleri azaltmada önemli adımlar atıldı.” Birleşmiş Milletler diyor.
“Temiz su ve sanitasyona erişimin artırılması, sıtma, tüberküloz, çocuk felci ve HIV/AIDS’in yayılmasının azaltılması konusunda da büyük ilerleme kaydedilmiştir”.
Gelin bu rakamlardan bazılarına ve insanlığın durumu hakkında neler söylediklerine bir göz atalım.
Çocuk ölümleri tüm zamanların en düşük seviyesinde
Demografide çocuk ölümü, beş yaşın altındaki çocukların ölümünü ifade eder.
Ve bugün, çocuk ölüm oranı şimdiye kadarki en düşük seviyede.
Otuz yıldan kısa bir süre içinde, rakamlar 1990’da 12,5 milyondan 2019’da 5,2 milyona, yarıdan fazla azaldı.
Yazarlar, “Bu, göz ardı edilmemesi gereken büyük bir başarıdır” diyor. Çocuk ve Bebek Ölüm RaporuOur World in Veri’de.
Tabii ki, her çocuğun ölümü bir trajedidir ve çok fazla çocuk – hala her yıl 5,2 milyon – nasıl önleneceğini ve tedavi edileceğini bildiğimiz sebepler ve hastalıklar yüzünden ölmektedir.
Aslında, tüm gezegen Avrupa Birliği ile aynı çocuk ölüm oranlarına sahip olsaydı – ki bu yüzde 0,4 ile en iyi durumda olan bölge olarak kabul edilir – sadece 540.000 çocuk ölecekti.
Ancak buna rağmen, insanlık önemli ilerleme kaydetmiştir.
Bugünün rakamları 1800’lerin küresel ölüm oranını yansıtsaydı, yani yüzde 43 civarında olsaydı, o zaman her yıl 61 milyon çocuk ölüyor olurdu – bugünün 10 katından fazla.
Doğum çok daha güvenli
Yaşasın, aynı zamanda doğumdan birkaç nesil öncesine göre çok daha büyük bir oranda hayatta kalan anneler için de.
2015 yılında bebek doğururken hayatını kaybeden kadın sayısı 302.700 oldu.
Dünyanın çoğu yerinde risk yüzde 1’den az ve çoğu ülkede yüzde 0,1’in bile oldukça altında.
Bunu İsveç ve Finlandiya’da her 100 kadından 1’inin doğum sırasında öldüğü 1800’le karşılaştıralım.
Bu senaryo dünya çapında hala bir gerçeklik olsaydı, her yıl yaklaşık 1,26 milyon yenidoğan annesini doğumda kaybederdi. Neyse ki, durum böyle değil.
Yaşam beklentisi bir yüzyılda iki katından fazla arttı
Yaşam beklentisi, nüfus sağlığını değerlendirmek için temel ölçüdür: Bize bir popülasyondaki ortalama ölüm yaşını söyler.
“Son 200 yılda, dünyanın tüm ülkelerindeki insanlar, yaşam beklentisinde artışa yol açan sağlıkta etkileyici ilerleme kaydettiler.” Max Roser diyor, Our World in Veri’nin kurucusu ve editörü.
Tahminler, modern öncesi dünyada (18. yüzyıl öncesi) ortalama yaşam süresinin dünyanın tüm bölgelerinde 30 yıl civarında olduğunu gösteriyor – bu şaşırtıcı bir şey çünkü avcı-toplayıcı atalarımızın bile 32,5 yıl civarında yaşadıklarına inanılıyor.
Ancak 1900’lü yıllardan bu yana küresel ortalama yaşam beklentisi iki katından fazla artmıştır ve Birleşmiş Milletler küresel ortalama yaşam beklentisini 72,6 yıl olarak tahmin etmektedir.
Ayrıca daha uzun süre daha sağlıklı yaşıyoruz, bu da son yıllarımızda yaşam kalitemizin daha iyi olduğu anlamına geliyor.
Peki ya yoksulluk?
Yoksulluğa bir sağlık göstergesi olarak bakıyoruz çünkü yoksulluk, sağlığın bozulmasının başlıca nedenidir.
Veriler bize ücretsiz ve erişilebilir sağlık altyapısının olmadığı yerlerde ölüm oranlarının arttığını gösteriyor.
Ama yoksulluğu nasıl değerlendirebiliriz? Elbette bu karmaşık bir denklem mi?
World in Veri araştırmacıları, 30 hatta 50 yıl önceki verilere bakmanın dünyadaki yoksulluğun evrimini kavramak için gerçekten yeterli olmadığını söylüyor.
“Dünyanın sadece bizim yaşam süremiz boyunca nasıl göründüğünü düşündüğünüzde, dünyayı statik olarak düşünmek kolaydır – dünyanın zengin kısımları burada ve orada daha fakir bölgeler – ve yanlış bir şekilde her zaman böyle olduğu ve bunun böyle olduğu sonucuna varmak kolaydır. her zaman böyle olacak,” diyor Roser.
Bu yüzden, yaşam koşullarının gerçekten çarpıcı biçimde değiştiği, “ve sonra dünyanın hiç de durağan olmadığı açıkça anlaşıldığı” zamandan yaklaşık 200 yıl öncesine bakmamız gerekiyor.
Referans olarak, Birleşmiş Milletler “aşırı yoksulluğu” günde 1,90 dolardan az bir gelirle yaşamak olarak ölçüyor.
1820’de dünyanın seçkinlerinin yalnızca küçük bir yüzdesi yüksek yaşam standartlarının tadını çıkarırken, geri kalanı bugün aşırı yoksulluk olarak kabul edilecek koşullarda yaşıyordu.
Bundan sonra, son derece fakir insanların payı sürekli olarak düştü.
1950’de dünyanın üçte ikisi aşırı yoksulluk içinde yaşıyordu; 1998’de yüzde 42.
Bilimsel yayının doğruladığı son yıl olan 2015’te, dünya nüfusunun aşırı yoksulluk içindeki payı yüzde 10’un altına düşmüştü.
Roser, “Bu, bir araştırmacı olarak benim için çok büyük bir başarı (…) belki de son iki yüzyılın en büyük başarısı” diyor.
Son iki yüzyılda dünya nüfusunun yedi kat arttığını düşünürsek, bu rakamların özellikle dikkat çekici olduğunu ekliyor, “ki bu da herkes için giderek daha az gelirle sonuçlanabilirdi ve herkesi aşırı yoksulluğa sürükleyebilirdi. Oysa tam tersi oldu”.
Bir medya kuruluşu, yoksulluğun büyük geri dönüşünü manşetlerinde tasvir etmek isteseydi, Roser, “Aşırı yoksulluk içindeki insan sayısı dünden bu yana 130.000 azaldı” demesi gerektiğini öne sürüyor.
“Ve daha önce bu manşete sahip olmayacaklardı, ama 1990’dan beri her gün, çünkü ortalama olarak her gün aşırı yoksulluk içinde 130.000 kişi daha azdı” diyor.
Doğal afetler daha az ölümcül hale geliyor
Şiddetli sellerin damgasını vurduğu bir yılın ardından Avrupa şiddetli orman yangınlarıyla mücadele ederken, ısınan gezegenimizde ortaya çıkan aşırı hava olaylarının altında ezilmiş hissetmek kolay.
Peki, doğal afetlerin neden olduğu ölümlerin sayısı ne olacak?
20. yüzyılın başlarından ortalarına kadar, afetlerden kaynaklanan yıllık ölüm sayısı yüksekti ve genellikle yılda bir milyonu aşıyordu.
Ancak son yıllarda, bu hala öngörülemeyen olaylarda ölen insan sayısında önemli bir düşüş kaydettik.
Our World in Veri, afetleri “depremler, volkanik faaliyetler, toprak kaymaları, kuraklık, orman yangınları, fırtınalar ve sel dahil tüm jeofizik, meteorolojik ve iklim olayları” olarak tanımlar.
Son yıllarda, afetlerden ölenlerin sayısı şimdi 10.000 ila 20.000 kişi arasında.
En ölümcül yıllarda, büyük depremlerin veya siklonların olduğu yıllarda, 1960’ların ortasından bu yana ölüm sayısı 500.000’i geçmedi.
Rakamlar, afetler daha az sıklıkta veya daha az yıkıcı hale geldiği için değil, gelişmiş gıda güvenliği, diğer afetlere karşı dayanıklılık ve daha iyi ulusal ve uluslararası müdahaleler bunlarla başa çıkmayı kolaylaştırdığı için azaldı.
Ve geçmişten farklı olarak, günümüzdeki kıtlıklar, doğal afetler yerine tipik olarak iç savaş ve siyasi huzursuzluklardan kaynaklanmaktadır.
Dünyada olup bitenlerle ilgili neredeyse anlık güncellemelerle, son felaketin ne olduğu sürekli olarak bize hatırlatılıyor.
Ancak bu bilginin bize afetlerin bilançosunun zaman içinde nasıl geliştiğine dair adil bir temsil sağlamadığını hatırlamak önemlidir.
