Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nın içerisinde dokuz ton asbest var dediği, Brezilya’dan söküm için getirilecek “Nae São Paulo” gemisiyle ilgili yeni ayrıntılar ortaya çıktı. Buna nazaran São Paulo’nun tehlikeli hususlar envanteri (IHM) geminin yalnızca yüzde 12’sini kapsıyor. Kalan yüzde 78’inde hangi tehlikeli toksik kimyasalların ne oranda bulunduğu meçhul.
Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı’nı, bilgileri şeffaf bir biçimde açıklamaya çağıran uzmanlar, hazırlanan raporun reddedilmesi gerektiği görüşünde.
Fransız donanması tarafından 2000 yılında Brezilya’ya satılan ve 2017’de ıskartaya çıkarılan ülkenin en büyük savaş gemisi São Paulo, Nisan 2021’de sonuçlanan ihaleyle 1,85 milyon dolara denk gelen 10,55 milyon reale İzmir-Aliağa merkezli Sök Denizcilik isimli firmaya satıldı. Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığı da 30 Mayıs 2022’de geminin sökümüne onay verdi.
Bakanlığın incelediği rapor
Son derece kanserojen bir husus olan asbestin yanı sıra etraf ve insan sıhhatine ziyanlı pek çok tehlikeli toksik atık barındıran geminin Türkiye’ye getirilecek olması kamuoyunda reaksiyon yaratırken Sök Denizcilik firması, geminin tehlikeli hususlar envanter raporunu Bakanlık ile paylaştıklarını duyurdu ve söküm çalışmalarını etrafa ziyan vermeden yapacaklarını sav etti.
Firmanın paylaştığı rapor üzerinden kıymetlendirme yapan Etraf, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanı Murat Kurum ise, “Gemide dokuz ton asbest” var diyerek riskli bir durum olmadığını savundu.
Ancak Belçika merkezli milletlerarası sivil toplum kuruluşu NGO Shipbreaking Platform’un incelediği São Paulo’nun tehlikeli unsurlar envanter çalışmasındaki ayrıntılar, geminin yalnızca yüzde 12’sinin incelendiğini ortaya çıkardı.
Envanter raporu hazırlanırken yapılan denetimde hangi tehlikeli hususun geminin hangi kısmında ne kadar olduğuna ait bir tespit yapılması gerekiyor.
Geminin aşikâr bölmeleri kapatıldı
Sök Denizcilik’in Norveçli Grieg Green firmasına yaptırdığı envanter kontrolü epey sorunlu. Grieg Green’in etraf örgütleriyle paylaştığı bilgilere nazaran gemideki aşikâr kısımlar, odalar ve bölmeler kontrol esnasında kapalı tutuldu.
Grieg Green firması, gemiyi satın alan Sök Denizcilik’in talebi üzerine kontrolü bu halde yaptıklarını söylüyor. Kelam Denizcilik’in ibraz ettiği evraklar üzerinden kontrol yapan firma, gemideki tehlikeli husus ölçüsünün doğruluğuna dair sorumluluk taşımadıklarını da ekliyor.
DW Türkçe’ye konuşan Besin Mühendisi Yrd. Doç. Dr. Bülent Şık’a nazaran envanter raporunun reddedilmesini gerektiren kritik bir sonuç kelam konusu. Şık, “Yüzde 12 üzere son derece düşük bir oran üzerinden geminin tamamındaki toksik unsur ölçüsünün ne olduğuna ait bir kayıt oluşturmak, bilimsel bir iddia yapmak mümkün değil. Muhakkak bölgelere bakıp öbür bölgelere bakmama temeline dayanan bir raporlama yapılamaz. Bu işin tabiatına ters önemli bir durum” diyor.
İkiz kardeşinin yüzde 82’si denetlenmişti
Türkiye’ye getirilmesinde sorun görülmeyen São Paulo’nun yüzde 12’si denetlenirken; Sao Paulo ile tıpkı teknik ve ölçekte yapılan ve ikiz kardeşi olarak nitelendirilen Clemenceau’ya ait raporlar, geminin sökülmeden evvel yüzde 82’sinin denetlendiğini gösteriyor.
Öte yandan hudutlu denetime dayalı bilgilere nazaran bile São Paulo’da çok yüksek ölçüde tehlikeli husus var.
Mevcut IHM raporuna nazaran geminin incelenen kısmında 473 ton kurşun, 173 ton da hem kurşun hem kadminyum içeren tehlikeli husus bulunuyor.
Gemideki asbestin 9 tondan çok daha fazla olduğunu varsayım eden Bülent Şık’a nazaran yalnızca kurşun ve kadmiyum açısından bile geminin bütünü çok önemli bir sorun arz ediyor.
Türkiye’de kurşun maruziyeti riski
Çocuklarda kurşun maruziyeti açısından Türkiye sorunlu bir yerde duruyor. Dünya genelinde 84 ülke kurşunlu boyaların üretimini ve ticaretini yasal olarak sınırlarken Türkiye bu ülkeler ortasında değil.
Dünya Sıhhat Örgütü ve Amerika Birleşik Devletleri (ABD) Hastalık Denetim ve Tedbire Merkezi çocuklarda kurşun maruziyetini azaltmak için yürütülecek kamusal sıhhat siyasetlerinde birinci gaye olarak çocukların kanındaki kurşun düzeyinin 5 mikrogramın altına düşürülmesini öneriyor.
Lancet mecmuasının 2021 yılında yaptığı araştırmasına nazaran ise Türkiye’de kanlarındaki kurşun ölçüsü 5 mikrogramı aşan 0-14 yaş çocuk sayısı 6,3 milyonu buluyor. Tıpkı araştırmaya nazaran kanlarındaki kurşun ölçüsü 10 mikrogram aşan çocuk sayısı ise 2 milyon 200 bin civarında.
Türkiye’nin kurşun maruziyetini azaltacak her türlü tedbiri almasının, hali hazırdaki durumda bile son derece kritik bir değer taşıdığına işaret eden Şık, “Kurşun, çocuklarda çok önemli nörolojik gelişim bozukluğuna yol açan tehlikeli toksik kimyasal unsurların tahminen birincisi. Çeşitli bilişsel gelişim bozukluklarına, otizm spektrum bozukluklarına, dikkat eksikliği hiperaktivite sendromuna yol açtığına ait çok sayıda yayın var. Münasebetiyle kurşun maruziyetini azaltmak, Dünya Sıhhat Örgütü’nün ülkelere koyduğu en kıymetli amaçlardan biri” diye konuşuyor.
“Vazgeçilmesi gereken bir politika”
Türkiye’nin son 5 yılda, bilhassa 2016’dan günümüze uzanan süreçte Avrupa Birliği (AB) ülkelerinden yüz binlerce ton plastik ithal etmesinin, çocuklardaki çeşitli tehlikeli kimyasallara maruziyeti artıran bir durum yarattığını vurgulayan Şık, “Kontrolsüz bir halde depolarda tutulan çöplerdeki kurşun etrafa dağılacaktır. Keza Aliağa’da da sökülen her gemiyle, söküm esnasında, söküm sonrasında kurşun çevresel ortamlara, havaya, toprağa, suya karışacaktır. Bu karışan kurşunun eninde sonunda Türkiye genelinde çocuk sıhhatinde önemli sıkıntılara yol açması kaçınılmazdır. Hem gelecek gemi hem de plastik çöplüğü bir bütün olarak aslında atık sorunu, Türkiye’nin vazgeçmesi gereken bir politika” uyarısı yapıyor.
Gıdalardaki kurşun ölçüsünü belirlemekten sorumlu kurumun Tarım Bakanlığı, içme sularındaki kurşun ölçüsünü belirlemekten sorumlu kurumun ise Sıhhat Bakanlığı olduğunu tabir eden Şık, bu hususta periyodik denetimlerin yapılıp yapılmadığının belgisiz olduğunu ekliyor.
Türkiye’nin hangi bölgesinin neyle, ne ölçüde kirletildiği bilinmeden tahlil üretmenin mümkün olmadığını tabir eden Şık, “Bu olağan bir kirlilik değil ki. Pekala neden buna müsaade veriliyor? Kamusal kurumlar üzerlerine düşen sorumlukları neden yerine getirmiyor? Bunlar sorulması gereken sorular” diyor.
“São Paulo yine incelenmeli”
Uzmanlara nazaran São Paulo’nun bütününde detaylı emniyetli bir tahlil yapılması ve bunun kamuoyuyla şeffaf halde paylaşılması gerek.
DW Türkçe’ye konuşan Etraf Bakanlığı eski müsteşar yardımcısı Prof. Dr. Mustafa Öztürk, geminin milletlerarası akredite olmuş bir kurum tarafından Türkiye’ye girmeden evvel incelenmesi ve mevcut tespitlerin tekrar gözden geçirilmesi gerektiğini vurguluyor.
Öztürk, “Eğer beyan edilenlerin üzerinde atık varsa gemi gerisin geriye ilgili ülkesine gönderilir. Bu kadar kolay. Bakanlığın, bilhassa asbestin yanında yüzlerce ton denen öteki tehlikeli atıklarla ilgili çok açıklayıcı, kamuoyunu aydınlatıcı bilgi paylaşımında bulunması elzemdir” sözlerini kullanıyor.
Sök Denizcilik firması, DW Türkçe’nin, São Paulo gemisinin IHM raporu ve gemiyi denetleyen firmanın argümanları hakkında yönelttiği sorulara karşılık vermedi.
