İstanbul’da geçen hafta imzalanan tahıl koridoru muahedesi ile oluşturulan Müşterek Uyum Merkezi bugün misyonuna başlarken, dünyadaki besin krizinin hafifletilmesi için kıymetli görülen muahedenin kimi mümkün riskler barındırdığına ve Türkiye’nin istikrar siyasetini zorlayabileceğine dikkat çekiliyor.
Türkiye, Rusya, Ukrayna ve Birleşmiş Milletler (BM) yetkililerinin yer alacağı Müşterek Uyum Merkezi bugün Ulusal Savunma Bakanı Hulusi Akar’ın da iştirakiyle düzenlenen merasimle açıldı.
Akar merasimde yaptığı konuşmada, merkezin vazifesinin Ukrayna’dan ihraç edilecek tahıl ve gibisi besin eserlerinin Odessa, Çernomorsk ve Yuzni limanlarından emniyetle nakliyatını sağlamak olduğunu belirterek, teşebbüse dahil olacak ticari gemilerin kaydının ve takibinin merkezde yapılacağını, gemilerin intikalinin teknik olarak takip edileceğini kaydetti.
İstanbul’da Ulusal Savunma Üniversitesi içerisinde yer alacak olan merkezde, Türkiye ile birlikte Rusya, Ukrayna ve BM’den hem asker hem sivil 5’er temsilci yer alacak. Akar’ın verdiği bilgiye nazaran alanda ise rastgele bir askeri öge bulunmayacak.
Ukrayna’daki üç limandan çıkan tahıl yüklü gemilerin tüm hareketlerini yakından izleyecek olan merkez Karadeniz’de oluşturulan koridoru kullanan bu ticari gemilerin kontrolünü de yapacak.
Gemilerin kontrolünün nasıl olacağı ile ilgili de bilgi veren Akar, “Ukrayna limanlarındaki yükleme ile Türkiye’deki limanlara varışta uygun görülecek mevkilerde, müşterek kontrol timleri tarafından gemilerin denetimleri yapılacaktır. Mayın temizleme gereksinimi olursa taraflarca mutabık kalınacak biçimde planlama yapılacaktır. Lakin şu etapta bir muhtaçlık bulunmamaktadır” diye konuştu.
Bu kapsamda Ukrayna’daki depolarda bulunan yaklaşık 25 milyon ton tahılın kısa müddette sevk edilmesi bekleniyor. Akar, hali hazırda Ukrayna limanlarından çıkacak birinci tahıl yüklü gemilerin hazırlık ve planlamasına devam edilmekte olduğunu da bildirdi.
Her ne kadar ismine tahıl koridoru muahedesi denilse de mutabakat ile Ukrayna’nın tahıl, ayçiçek ve ayçiçek yağı ihracatının da önü açılırken, misal bir halde Rusya’nın birtakım eserlerinin ihracı da mümkün olabilecek.
Taraflar ateşkese daha mı yakın?
Gerek BM gerekse birçok ülke tahıl koridoru mutabakatının bilhassa besin krizinin hafifletilmesi için olumlu bir adım olduğunu düşünürken, öbür taraftan kalıcı bir ateşkese imkan sağlayabileceği istikametindeki Türkiye’nin temennisi ise çok gerçekçi görülmüyor.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın, Bloomberg’e verdiği demeçte tahıl mutabakatı için “Bu, şayet sürdürülebilir olursa ve devam ederse, yalnızca Rusya ve Ukrayna değil, öteki ülkeler tarafından da desteklenirse, bundan sonra yeni ateşkes, esir mübadelesi ve barış mutabakatlarının yerini hazırlayacak bir inanç ortamı da inşa edebilir” demişti.
Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu da bugün TV100’de yaptığı açıklamada benzeri bir biçimde bu krizin çözülmesini başarmaları durumunda ateşkes için de kıymetli bir adım atmış olunacağını söyleyerek, “Plan işlemezse çok ıstırap olur. Zira tahılının yüzde yüzünü bu iki ülkeden alanlar var. İşlemesi her iki tarafın da faydasına. İşlerse tahminen de taraflarına ateşkes için bir ortaya gelme ihtimali artar” diye konuştu.
Emekli Büyükelçi Arslan Hakan Okçal ise birden fazla gözlemci üzere tarafların şu anda ateşkese uzak olduğunu düşünen isimlerden. Okçal’a nazaran tarafların ateşkese uzak olmalarının en büyük nedeni birbirlerine güvenmemeleri. Tahıl koridoru için iki başka muahede imzaladıklarını ve Ukrayna’nın birebir masaya dahi oturmak istemediğini hatırlatan Okçal, imza merasimine kalkınma bakanını gönderen Ukrayna’nın bu muahedeyi teknik/ekonomik gördüğü, askeri ve siyasi bir mana taşımadığı iletisini verdiğini belirtiyor.
“Bunun üzerinden bir barış mutabakatı inşa etmek mümkün değil. Şu anda bunun için çok erken” diyen Okçal, BM’nin ateşkes beklentilerinin de düşük olduğuna işaret ediyor.
Bu ortada tahıl koridoru muahedesinin ömrünün çok da uzun sürmeyebileceğine dair tasalar de var. Mutabakat için 120 gün yani dört aylık bir mühlet belirlenmiş ve iki taraf da iptal etmediği sürece devam edilebileceği hususu eklenmişti.
Kadir Has Üniversitesi Milletlerarası Alakalar Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Serhat Güvenç, Ukrayna’nın sonbahar aylarında karşı bir taarruz başlatmasıyla savaşın daha da kızışmasının kelam konusu olabileceği ve bu durumda tahıl muahedesini sürdürmenin zorlaşabileceği ikazında bulunarak, erken evrede ise iki tarafın da yararı olacağı için bir “yol kazası” olmasını olası görmüyor.
Türkiye’nin “denge politikası” tehlikeye girer mi?
Savaşın başından beri iki ülke ortasında bir çeşit istikrar yürütmeye çalışan Ankara’nın bu siyaseti tahıl koridoru mutabakatı ile birlikte ekstra risk altına girmiş de olabilir.
Rusya mutabakatın üzerinden 24 saat geçmeden Odessa Limanı’ndaki tesislere füze saldırısı düzenlemişti. Savunma Bakanı Akar yaptığı açıklamada Rus yetkililer ile konuşulduğunu ve saldırıyı onların yapmadığının söylendiğini belirtirken, Ruslar dört saat sonra saldırıyı sahiplenmişti.
“Bu role istekli olmak, Rusya’yı Rusya’dan da fazla sakınır olmak bazen Türkiye’yi açıkta bırakıyor” diyen Güvenç, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Türkiye bir çeşit garantörlüğünü üstlendiği sistemin, yeterli niyetine güvendiği bir tarafça ihlal edilmesi durumunda güç durumda kalır. Ankara bunu Karadeniz’deki iki ülke ortasında yaşanan bölgesel bir krizmiş üzere davranıyor. Buna nitekim inanıyor mu yoksa istediği istikrar siyasetinin bir kesimi mı emin değilim ancak bence Türkiye global dönüşümü ıskalıyor.”
Büyükelçi Okçal’a nazaran Rusya geçen hafta sonu düzenlediği atağın akabinde Ankara’dan yapılan açıklamanın bahtsız olduğunu söyleyerek,
Okçal, muahede ile ilgili asıl risk noktasının mutabakattaki belirsizlikler olduğunu belirterek, mutabakatın süratli bir formda kaleme alınmış olabileceğini ve bu nedenle detaylarda sorun çıkabileceğini söylüyor. BM’nin metne taraf olarak değil yalnızca gözlemci olarak imza attığını anımsatan Okçal, şunları kaydediyor:
“İki muahedenin altında da Türkiye’nin imzası var. Türkiye’ye burada bir ön alıcı sorumluluk yüklenmiş. Kimi belirsizlikler var ve bunların hepsi bir risk faktörü. Her ufak detayda yeni bir kriz çıkabilir ve Türkiye taraf tutmak zorunda kalabilir.”
Soçi ziyaretinin gündeminde ne var?
Tahıl koridoru ile ilgili mutabakatın uygulamaya başlanmasının çabucak akabinde ise Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’ın 5 Ağustos’ta Soçi’ye gitmesi ve Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile bir ortaya gelmesi bekleniyor.
Edinilen bilgilere nazaran çalışma ziyareti kapsamındaki bu temaslarda tahıl koridoru muahedesiyle ilgili ayrıntıların ve beklentilerin yanı sıra, iki ülkeyi ilgilendiren öbür bahisler de ele alınacak.
Bu bahislerin başında da Türkiye’nin Suriye’ye düzenlemek istediği operasyon bulunuyor.
