Pazartesi günü Bosna’da binlerce kişi, Avrupa’nın Holokost’tan bu yana tek soykırımı olan 1995 Srebrenica katliamının yıldönümünü anmak için bir araya gelirken, kimliği yeni belirlenen elli kurban onurlandırıldı ve defnedildi.
47 erkek ve üç gencin cenazesi, öldürüldükten 27 yıl sonra Srebrenica’nın eteklerindeki bir anıt mezarlığa defnedildi. Orada zaten gömülü olan 6.600’den fazla katliam kurbanına katılıyorlar.
Idriz Mustafić, oğlu Salim’in kısmi kalıntılarını gömmek için toplu cenaze törenine katıldı. Bosna’daki 1992-95 savaşının son aylarında Bosnalı Sırp güçleri tarafından işgal edilen kasabadan kaçmaya çalışırken Temmuz 1995’te Srebrenica’da öldürüldüğünde 16 yaşındaydı.
Mustafić, “Büyük oğlum Enis de öldürüldü. Onu 2005’te gömdük. Şimdi Salim’i gömüyorum” dedi.
“[Adli tıp uzmanları] kafatasını bulamadılar. Eşim kanser oldu ve ameliyat olmak zorunda kaldı, bulduğumuz kemikleri gömmek, en azından mezarlarının nerede olduğunu bilmek için daha fazla bekleyemedik” diye ekledi.
‘Ziyaret edilecek bir mezarın olduğunda daha kolay’
Srebrenitsa cinayetleri, Yugoslavya’nın dağılmasının, ülkedeki üç ana etnik grubu (Boşnaklar, Sırplar ve Hırvatlar) birbirine düşman eden milliyetçi tutkuları ve toprak hırslarını serbest bırakmasının sonucu olan Bosna savaşının kanlı zirvesiydi.
Temmuz 1995’te Bosnalı Sırp güçleri, o zamanlar neredeyse tamamen şehirden ve buraya sığınan komşu köylerden Boşnakların yaşadığı, Birleşmiş Milletler tarafından korunan güvenli Srebrenitsa bölgesini ele geçirdi.
Sırp Cumhuriyeti Ordusu (VRS) birlikleri, en az 8.000 Boşnak erkek ve erkek çocuğunu eşlerinden, annelerinden ve kız kardeşlerinden ayırdı ve onları üç gün boyunca yerinde veya komşu kasabalarda özet olarak infaz etti.
Kaçmaya çalışan bazı kişiler, kasabanın etrafındaki ormanlık alanda kovalandı, yakalandı ve öldürüldü.
Failler daha sonra kurbanlarının cesetlerini aceleyle toplu mezarlara sürdüler. Bunlardan bazıları daha sonra buldozerlerle kazıldı ve savaş suçlarının kanıtlarını gizlemek için kalıntıları diğer mezarlıkların arasına dağıttı.
İşlem sırasında, yarı çürümüş kalıntılar parçalandı. Bazen bir parmak kemiği kadar küçük olan vücut parçaları, Srebrenica çevresindeki – ve aynı zamanda ülkenin diğer bölgelerindeki – toplu mezarlarda hala bulunabiliyor ve özenli DNA analizleriyle bir araya getirilip tanımlanıyor.
Kalıntılar tespit edildiğinde, akrabalarına iade ediliyorlar ve her 11 Temmuz’da – cinayetlerin başladığı 1995 yılının yıldönümü olan – Srebrenica’nın hemen dışındaki anma merkezinde ve mezarlıkta yeniden defnediliyorlar.
Katliamda eşini ve birçok erkek akrabasını kaybeden Mana Ademović, Pazartesi günü Srebrenica’da düzenlenen anma törenlerine katılanlar arasındaydı. Ademović, kocasının kısmi kalıntılarını buldu ve yıllar önce onu yeniden gömdü, ancak “her 11 Temmuz’da Srebrenica’da olması gerektiğini” söyledi.
Geniş ve halen genişlemekte olan anıt mezarlığın başında, kocasının beyaz mermer mezar taşına sarılarak mezarların arasında otururken, “İçinde ne kadar kemik gömülü olursa olsun, ziyaret etmek için bir mezarınız olduğunda daha kolay” dedi.
Hollandalı diplomat BM barış gücünün rolünden dolayı özür diledi
Son iki yılda, COVID-19 salgını nedeniyle, Srebrenica’daki yıllık anma törenine ve kurbanların toplu cenazesine yalnızca nispeten az sayıda hayatta kalanın katılmasına izin verildi. Ancak kısıtlamaların kaldırılmasıyla Pazartesi gününe aralarında diplomat ve ileri gelenlerin de bulunduğu on binlerce kişi katıldı.
Cenaze öncesi anma töreninde konuşan Hollanda Savunma Bakanı Kajsa Ollongren, Hollandalı BM barış güçlerinin 1995 katliamını önleyememesi nedeniyle Srebrenitsa’dan sağ kurtulanlardan özür diledi.
Ollongren, “Uluslararası toplum Srebrenitsa halkına yeterli koruma sağlamayı başaramadı ve bu topluluğun bir parçası olarak Hollanda hükümeti bu başarısızlığın meydana geldiği durumun sorumluluğunu paylaşıyor ve bunun için en derin özürlerimizi sunuyoruz.” dedi.
Hollandalı barış gücü taburu veya Dutchbat, BM tarafından Srebrenitsa güvenli bölgesindeki sivilleri korumakla görevlendirildi.
Ancak, UNPROFOR liderliğiyle koordinasyon eksikliği ve Bosnalı Sırp güçleriyle açık bir çatışmaya girme korkusu nedeniyle, barış güçleri Temmuz 1995’te VRS’nin suçları işlemesine izin verdi.
Srebrenitsa cinayetleri, Bosna savaşında hukuken soykırım olarak tanımlanan tek olaydı. Savaşın kendisi 100.000’den fazla ölü bıraktı.
‘Vicdanı olan herkes için çok önemli’
Savaşın sona ermesinden bu yana, BM’nin Lahey’deki Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi ve Balkanlar’daki mahkemeler, savaş zamanı liderleri Radovan Karadžić ve ordu komutanı Ratko Mladiç de dahil olmak üzere 50’ye yakın Bosnalı Sırp savaş zamanı yetkilisini daha fazla cezaya çarptırdı. Srebrenitsa cinayetleri nedeniyle 700 yıldan fazla hapis cezasına çarptırıldı.
ICTY’de hem Karadziç hem de Mladiç soykırım ve diğer savaş suçlarından ömür boyu hapis cezasına çarptırıldı.
Bununla birlikte, uluslararası BM liderliğindeki ekipler ve yerel uzmanlar tarafından toplanan çürütülemez kanıtlara rağmen, Bosna ve komşu Sırbistan’daki çoğu Sırp lider, Srebrenitsa katliamını küçümsemeye, hatta inkar etmeye ve Karadziç ve Mladiç’i kahraman olarak kutlamaya devam ediyor.
Dünya Yahudi Kongresi genel danışmanı Menachem Rosensaft da Pazartesi günü yas tutanlara hitap etti.
Bakan, Srebrenitsa soykırımının anılmasının “uluslararası insan hakları konusunda deva yapan herkes için, vicdan sahibi herkes için çok büyük önem taşıdığını” söyledi.
Rosensaft, uluslararası toplumun her 11 Temmuz’da Srebrenica soykırımını resmi olarak anmasının “sadece kurbanlarına saygıdan değil, aynı zamanda bu soykırımı inkar etmek için tekrarlanan çabalara karşı kamusal bir önlem olarak” “kritik” olduğunu söyledi.
