İsrail ile İran ortasında son periyotta giderek tırmanan gerginlik Türkiye’ye de yansırken, gözler bu gerginliğin Türkiye-İran ve Türkiye-İsrail münasebetlerini nasıl etkileyeceğine çevrildi.
İsrail Dışişleri Bakanı Yair Lapid dün yaptığı açıklamada Türkiye’de bulunan İsraillilere ülkelerine dönme daveti yaparak, İran’ın İsrail vatandaşlarına atak hazırlığında olduğunu belirtmişti. Vatandaşlarına “mümkün olan en kısa sürede” Türkiye’den ayrılmalarını söyleyen Lapid, ortada “gerçek ve yakın bir tehlike olduğunu” lisana getirmiş, Türk güçlerine de yardımlarından ötürü teşekkür etmişti.
İsrail basınına nazaran Ankara, İsrail amaçlarına yönelik hücum hazırlığı içinde olan İranlı bir çeteyi ortaya çıkardı. Dışişleri Bakanı Yair Lapid’in vatandaşlarına seyahat ikazının çete haberlerinin İsrail basınına yansımasından bir gün sonra geldiğine dikkat çekiliyor.
İsrail Ulusal Güvenlik Kurulu birebir nedenle geçen ay sonu da Türkiye’ye seyahat uyarısı yapmıştı.
İsrailli Bakan Lapid’in açıklamasının akabinde Türkiye Dışişleri Bakanı Mevlüt Çavuşoğlu, dün gece İran Dışişleri Bakanı Hüseyin Emir-Abdullahiyan ile bir telefon görüşmesi gerçekleştirdi. Görüşmeye dair bilgi verilmedi.
Mücadele üçüncü ülkelere nasıl sıçradı?
Peki Lapid’in açıklaması ile yeni bir boyut kazanan İsrail-İran çabası neden Türkiye üzere üçüncü ülkelere sıçradı?
DW Türkçe’ye son gelişmeleri kıymetlendiren İran Araştırmaları Merkezi (İRAM) Dış Siyaset Koordinatörü Dr. Bilgehan Alagöz, son bir ayda İran’da İsrail temaslı olduğu düşünülen çok sayıda gelişmenin olduğunu hatırlatarak, bunlar ortasında en dikkat çekenleri Parçin Askeri Tesisi’ne yönelik patlayıcı yüklü drone saldırısı ve İran İhtilal Muhafızları Ordusu’nun üst seviye kumandanlarının kuşkulu biçimlerde vefatları olarak gösteriyor.
Alagöz, bu gelişmelerin İsrail Başbakanı Naftali Bennett’in Savunma Bakanlığı yaptığı devirde yani 2018’in sonlarında uygulamaya koyduğu “Ahtapot Doktrini” ile ilintili olduğunun düşünüldüğünü belirterek, bu doktrini ve İran’ın buna cevabını ise şöyle anlatıyor:
“Bu doktrine nazaran ahtapotun başı İran’ı, ahtapotun kolları İran’ın bölgesel milis kümeleri ve (Irak, Suriye, Lübnan ve Yemen üzere ) müdahalelerini temsil etmektedir. Hasebiyle İsrail artık İran’a içeride müdahaleler yapmaya yük vermiştir. Bu durum karşısında İran’ın etkisiz kalışı ister istemez İran’ı İsrail’e dönük olarak üçüncü ülkelerde operasyonlara sevk etmekte.”
Alagöz, son periyotta haberlere yansıyan İran kaynaklı taarruz savlarının ana münasebetinin İran’ın kendisine dönük İsrail kaynaklı olduğunu tez ettiği ataklara cevap verme gereksinimi ile oluştuğunu belirtiyor.
İran ve Ortadoğu Uzmanı Arif Keskin de son gelişmelerin başlangıcının aslında ABD Lideri olarak Joe Biden’ın seçilmesine kadar uzandığına dikkat çekerek, Biden ile İsrail ortasında İran’ın nükleer gücü ile ilgili önemli bir ihtilaf bulunduğunu hatırlatıyor. İran ile Birleşmiş Milletler Güvenlik Kurulu’nun beş daimi üyesi (ABD, İngiltere, Fransa, Rusya, Çin), Almanya ve Avrupa Birliği (AB) ortasında 2015 yılında imzalanan nükleer mutabakatın tekrar canlandırılmasıiçin geçen yılın sonunda müzakerelere tekrar başlanmıştı.
Keskin, bu süreçten rahatsız olan İsrail’in, İran nükleer tesisleri ve bilim beşerlerine yönelik çok sayıda operasyon düzenlediğini ve böylece İran’ın nükleer güç olmasını engellemeye çalıştığını belirterek, kelamlarını şöyle sürdürüyor:
“Ancak artık İsrail bir siyaset değişikliğine giderek İran’ın içinde de operasyon yapmaya ve gayelerini yalnızca nükleer güçle ilgili bireylerle hudutlu tutmamaya başladı. Yalnızca Tahran değil İran’ın geneline de yayabileceklerini söylüyor. İran da buna karşılık olarak İsrail içinde operasyon yapamadığı için öbür ülkelerde yapıyor. Böylece üçüncü ülkeler de iki ülke için bir uğraş alanına dönüşüyor.”
Türkiye-İran alakaları nasıl etkilenir?
Lapid’in kaygısını yansıttığı halde Türkiye topraklarında İsrailli vatandaşlara yönelik bir akın durumunda bundan esasen hassas olan Türkiye-İran bağlarının de etkilenebileceği belirtiliyor.
Alagöz, İran’ın son devirde Türkiye aleyhindeki telaffuzlarını artırdığının görüldüğünü söyleyerek, bunun iki temel sebebini Türkiye’nin Suriye’de Tel Rıfat’a dönük planladığı askeri operasyon ve İsrail ile Türkiye ortasındaki son yakınlaşma olarak gösteriyor. Alagöz münasebetlere dair öngörüsünü ise şöyle aktarıyor:
“Ancak bu dönemsel rahatsızlıklar ikili bağları büsbütün sabote edecek bir boyutta değil. 8 Haziran’da İran Cumhurbaşkanı İbrahim Reisi, Rusya Devlet Lideri Vladimir Putin ile yaptığı telefon görüşmesinde Astana sürecinin canlı tutulmasını bilhassa vurgulamıştır. Bu da İran’ın Türkiye ile bağlarda tansiyonu düşürme gereksinimini yansıtmakta.”
Keskin ise son olayların Türkiye-İsrail münasebetlerinden daha çok Türkiye-İran ilgilerini etkileyebileceği görüşünde. “Eğer İran burada bir operasyon yapacaksa bu aslında Türkiye için bir egemenlik sorunu. Türkiye müdahil olmadığı bir sorun içinde buluyor kendini” diyen Keskin, İran Dışişleri Bakanı’nın geçen hafta başında planlanan ziyaretinin iptal edilmesinin nedeninin açıklanmadığına işaret ediyor.
Türkiye-İsrail yakınlaşması sürer mi?
Son tansiyon bir taraftan Türkiye-İran ilgilerini derde sokarken, öbür taraftan İsrail ile Türkiye ortasındaki yakınlaşmanın nasıl süreceğine dair sorulara da yol açtı.
Arif Keskin, İsrail’in son periyotta yalnızca Türkiye ile değil öbür Arap ülkeleriyle de alakalarını geliştirdiğini hatırlatarak, aslında bölgede şu anda İran dışında İsrail’e sorun yaratacak bir ülkenin pek kalmadığını belirtiyor.
Alagöz, Türkiye’de ilgili makamların resmi bir açıklaması olmamakla birlikte İsrail basınına sızan bilgilerin Türkiye’nin İsrail vatandaşlarına yönelik bir operasyonu geçen ay önlediği tarafında olduğuna işaret ederek, şunları söylüyor:
“Dolayısıyla Türkiye’nin kendi topraklarında İran ya da İsrail fark etmeksizin hiçbir ülkenin hareketine müsaade vermeyeceği aşikar. Uzun yıllara yayılan tansiyonu her iki ülke de geride bırakma eğiliminde. O sebeple Türkiye ve İsrail ortasındaki yakınlaşma trendi devam edecektir.”
