İsveç’te Ulf Kristersson hükümetinin iş başına gelmesiyle NATO’ya üyelik konusunda Türkiye ile diyalog sürat kazandı. Çarşamba günü Cumhurbaşkanı Tayyip Erdoğan’la bir telefon görüşmesi yapan yeni Başbakan, 8 Kasım’da Ankara’ya gidecek. Bundan çabucak evvel 4 Kasım’da ise Erdoğan ve NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg İstanbul’da bir ortaya gelecek.
Sürecin hızlandırılmasına yönelik gelişmeler bununla hudutlu değil. Hafta başında İsveç’in yeni Dışişleri Bakanı Tobias Billström, NATO’ya iştirak için Türkiye ile yapılan muahedeye hukuk çerçevesinde tam olarak uyacaklarını söyledi. Pazartesi günü İsveç ve Finlandiya parlamentosundan yetkililer, Salı da Finlandiya Adalet Bakanlığı heyeti Türk muhataplarıyla görüşmek için Ankara’daydı.
“Türkiye’nin hareket alanı yok”
Sürece dair DW Türkçe’ye değerlendirmede bulunan Almanya merkezli fikir kuruluşu SWP araştırmacısı Dr. Mehmet Yegin, pek çok NATO üyesi için tartışmanın sona erdiğini, artık üyelik sonrası neler yapılacağının konuşulmaya başlandığını söyledi.
“Türkiye bu ülkelerle bir muahede imzaladı. Bu etaptan sonra pek bir hareket alanı yok” diyen Yegin’e nazaran, Türkiye’nin itirazının önemli bir stratejik karşılığı bulunmuyor. Yegin kelamlarını “İç siyaset maksatlı bir yaklaşım. Bu iki ülkenin NATO’ya iştiraki Türkiye’nin risk algısını olumsuz etkilemez. Aslında yakın coğrafyada da değiller” formunda sürdürdü.
Seçimler süreci uzatır mı?
Şu ana kadar NATO’nun 30 üyesinden 28’inin parlamentoları, iki yeni üyenin iştirakine onay verdi. Macaristan hükümeti Aralık ortasına kadar onay sürecinin tamamlanacağını açıklamıştı. Yıl bittiğinde geriye sadece Türkiye’nin kalmış olması bekleniyor.
Bu durumda zati Rusya münasebetleri ve Yunanistan uyuşmazlığı yüzünden Batı kamuoyunda makûs olan Türkiye’ye bakışın daha da bozulabileceğini belirten Türkiye’nin eski Los Angeles Başkonsolosu Gülru Gezer, fakat onay sürecinin uzaması halinde bir kriz yaşanmaması için orta formül üretildiğini de anlattı.
NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’in 20 Ekim’de yaptığı “Üyelik gerçekleşene kadar Rusya’dan bir tehdit gelirse NATO müttefikleri harekete geçecektir” halindeki açıklamayı hatırlayan Gezer, “Stoltenberg tüm üyelerin onayı olmadan tek başına bu türlü bir açıklama yapamaz” dedi.
Metnin Türkiye’nin de görüşüne sorulmuş ve bir itiraz gelmemiş olması gerektiğini kaydeden Gezer, NATO’nun tıpkı açıklamayı işgal öncesi Ukrayna için yapmadığına dikkat çekerek bunun ittifak üyelerinin birbirlerini muhafazasını öngören 5’inci hususun çalıştırılmasına emsal olduğunu belirtti.
Dr. Yegin’e nazaran mevzu seçimlerde siyaset materyali olarak kullanılmak istenebilir, bunun da süreci geciktirmesi bekleniyor.
“Hükümetin dış siyasette önemli adımlar atabileceğine dair sembolik bir sorun. ‘Biz evet demezsek olmaz’, ‘Muhalefetin adayı bunu yapabilir mi’ üzere telaffuzlarla seçimlerde kullanılabilir” görüşünü lisana getiren Yegin, tekrar de Türkiye’nin tek kaldığı bir durumda bunu uzun müddet götüremeyeceğini kaydetti.
Yegin, “Karşı taraf Türkiye’nin taleplerine yanıt vereceğini söylemişken, öbür tüm üyeler onay vermişken beklemek manalı değil. Rusya ile güçlü bir periyottan geçilirken Türkiye’nin bunu yavaşlatıyor olması zihinlerde düzgün bir imaj bırakmayacaktır” diye konuştu.
DW Türkçe’ye değerlendirmede bulunan Gülru Gezer de yeni İsveç Başbakanı’nın misyona gelir gelmez “Türkiye’nin korkularını gidereceklerini” söylediğini aktararak “Ancak Türkiye somut adımlar atılana kadar veto ısrarını sürdürmekte kararlı gözüküyor” görüşünü lisana getirdi.
İsveç ve Finlandiya neden NATO’ya üye olmak istedi?
Rusya’nın Ukrayna’yı işgali sonrası Finlandiya ve İsveç’in NATO üyesi olması için görüşmeler başlatılmıştı. Lakin NATO’ya yeni üye kabulü için tüm ittifak üyelerinin onay vermesi gerekiyor. Türkiye, bu ülkelerde terör örgütü mensupları bulunduğu teziyle yeni kabulüne pürüz oldu.
Türkiye, Finlandiya ve İsveç daha sonra Haziran ayında Madrid’de düzenlenen NATO tepesi sırasında Üçlü Muhtıra imzalanmıştı. Muhtıra ile Stockholm ve Helsinki, “terör zanlılarının hudut dışı yahut iade edilmesi istikametinde Ankara’dan gelecek talepleri” değerlendirmeyi kabul ettiler. Şu ana kadar Stockholm, Türkiye’ye bir kişinin iadesine müsaade verdi lakin bu dava terörle değil, dolandırıcılıkla ilgiliydi. İsveç ayrıyeten, Eylül ayında Türkiye’ye askeri gereç satışı önündeki manileri kaldırdı.
Stockholm ve Helsinki hükümetlerinin, Türkiye’nin korkularını giderici açıklamalarına karşın seçimlerin beklenmesi durumunda üçlü muahede üzerinden bir yıla yakın vakit geçmiş olacak. Bunun ittifak içinde Türkiye’ye bakışı olumsuz etkileyeceğini kaydeden Yegin, “Kendilerini Türkiye’nin beklettiğini İsveç ve Finlandiya unutmaz. Bir kere üye olduklarında ittifakın öbür ortaklarına Türkiye’den daha yakın olacaklar” diyerek onay sonrası bağlantıların Ankara lehine seyretmeyebileceğini belirtti.
İsveç ve Finlandiya hükümetlerinin Türkiye’ye verdiği teminatlar kendi ülkelerinde insan hakları ihlallerine yol açılacağı gerekçesiyle tenkitlere neden oluyor.
F-16’ların akıbeti
Öte yandan Türkiye’nin iki üyenin kabulüne onay vermesi için ABD ile devam eden F-16 savaş uçağı alımı sürecinin beklendiği yorumları da yapılıyor. Lakin uzmanlara nazaran bu iki süreç başka olarak değerlendirilmeli.
Savaş uçaklarının satışı konusunda olumlu bir hava yakalandığını fakat her an her şeyin olabiliceğini kaydeden Gezer, Türkiye’yi rahatsız eden kısıtlama unsurunun Senato metninden çıkarıldığını fakat taslağın son halini Kasım ayındaki orta seçimler sonrasında alacağını söyledi.
ABD’nin 2023 savunma bütçesine eklenen bir husus, Türkiye’ye F-16 satışı için, bu uçakların “Yunanistan hava alanında tekrarlanan müsaadesiz uçuşlarda kullanılmayacağına dair somut adımlar atılmasını” koşul koşuyor. Türkiye’nin itiraz ettiği unsur, Temsilciler Meclisi’nden geçen metinde yer alırken, Senato’daki metinden son anda çıkarıldı. Kasım seçimleri sonrası Kongre’nin iki kanadı, bütçe taslağının uyumlaştırılmasına çalışacak. Yunanistan’la ilgili kısıtlamanın akıbeti burada aşikâr olacak.
ABD’nin tutumunda Yunanistan lehine bir kırılma olduğunu kaydeden Yegin ise “Bu yalnızca Kongre’deki Yunan lobisinin tesiri ile açıklanamaz. ABD Yunanistan’a uzun vadede yatırım yapıyor ve bölgede muteber bir partner olarak görüyor” dedi.
Yine de Türkiye’ye F-16 satışının Amerikan çıkarlarına olduğunu kaydeden Yegin, “Mevcut ekonomik ortamda Amerikan şirketleri için değerli bir para. Ayrıyeten Türkiye alamazsa alternatif arayacağını bildirdi. Satış için direnmek manalı değil” tabirlerini kullandı.
Yegin, Türkiye’ye savaş uçağı satışının Yunanistan’la güç istikrarını bozmayacağını, zira Atina’nın F-35 satın aldığını da kaydetti.
Rusya’dan hava savunma füzesi aldığı için F-35 savaş uçağı programından çıkarılan Türkiye, bunun yerine 40 adet yeni F-16 almayı ve mevcutların modernizasyonunu talep ediyor.
