Türkiye’de 1 litre sütün maliyeti 11 liraya çıktı. Nedeni yem başta olmak üzere elektrik, mazot, gübre ve personellik üzere birçok maliyetteki yüksek artışlar. Ulusal Süt Kurulu (USK) ise çiğ süt fiyatlarını maliyetlerdeki artışa nazaran artırmayıp baskılıyor.
Üretici sütün litresini bugüne dek 7,5 liradan satıyordu. USK bugün aldığı kararla çiğ süt tavsiye fiyatını 8,5 liraya yükselttiğini açıkladı.
Belirlenen fiyatın maliyetleri karşılamadığını belirten üreticiler ise iktidardan kalıcı tahlil bekliyor.
7,5 liradan satılıyordu
Ulusal Süt Kurulu en son 15 Mayıs 2022’de çiğ süt tavsiye satış fiyatını litre başına 5,70 liradan 7,50 liraya çıkarmıştı. Fiyatların geçerlilik mühleti çiğ süt/yem paritesine nazaran belirleniyor. Bir üreticinin 1 litre çiğ süt satışından elde ettiği gelir ile ne kadar yem alacağını gösteren parite için genel kabul gören oran 1,5.
Buna nazaran üreticinin 1 litre sütün satışından elde ettiği gelirle 1,5 kilogram yem alabilmesi gerekiyor. Fakat üreticiler parite 1’in altına düşse de fiyatların buna uygun olarak yükseltilmemesinden şikayetçi. USK’nin yayınladığı bilgiler de paritenin uzun vakittir 1,5’in altında olduğunu gösteriyor. Çiğ süt/yem paritesi en son Ağustos 2022’de 1,18 olarak açıklanmıştı.
“Fiyatlar baskılanıyor”
Türkiye Ziraat Odaları Birliği (TZOB) iktidarın enflasyonu düşük tutmak ismine fiyatları baskıladığı görüşünde.
TZOB Lideri Şemsi Bayraktar, yaptığı açıklamada, “Tarım kesiminin iç dinamiklerini hesaba katmayan, tek gayesi enflasyonu düşürmek olan, bunun tek formülünün artan maliyetleri dikkate almadan üretici fiyatlarını baskılamak olduğunu düşünen, bu maksatla da Ulusal Süt Kurulu’nu talimatla yönlendiren Hazine ve Maliye Bakanlığı, hayvancılığı büyük bir krizin içerisine soktu” diyor.
Sektör temsilcilerine nazaran sütteki bu kriz, üretime de darbe vurdu.
Üreticiler damızlıklarını kestirip elden çıkarmaya başladı.
“Sadece bir inek bıraktım”
DW Türkçe’ye konuşan süt üreticisi Mehmet Kani, 35 tane büyükbaş hayvanın olduğu işletmesinde şu anda yalnızca bir sağılır ineği ve beş tane de kestirdiği ineklerin yavrusu olan buzağı olduğunu belirtiyor.
Kani, “Mazot, elektrik, gübre, tohum, traktör ve makina ekipman yedek kesimleri üzere yüksek girdi maliyetleri biz çiftçileri bitme tükenme noktasına getirdi. Daima ziyan ederek atadan dededen kalma yerleri kaybetmemek için üretimden vazgeçtim. Yalnızca meskenin muhtaçlıklarını karşılamak için bir inek bıraktım” diye konuşuyor.
Türkiye Ziraat Odaları Birliği’ne nazaran de son periyotta en az 1 milyona yakın damızlık anaç hayvan bölüme gitti.
Maliyeti 42 milyar liraya yakın
TZOB Lideri Şemsi Bayraktar, “Bu bir milyon hayvanı yerine koymanın bize maliyeti yaklaşık 2,3 milyar euro olacaktır. Bu külfet bugünkü kurla 41,8 milyar liraya tekabül ediyor. Alışılmış bu kadar sayıda ve kalitede hayvan bulunabilirse. Kapanan işletmeleri, yıkılan hayalleri, kararan umutları hesaba katmıyoruz” tabirlerini kullanıyor.
Bayraktar, üreticinin damızlıklarını kestirip elden çıkarmasının yanı sıra ellerinde tuttukları damızlıklara da çok kıymetli olduğu için daha az yem vermek zorunda kaldığını vurguluyor. İstikrarsız beslenmeye bağlı olarak hayvanlarda beslenme hastalıklarının ve üremeye yönelik meselelerin arttığına dikkat çeken TZOB Lideri, gelinen noktada üretim ve randıman kayıplarına bağlı olarak süt üretiminin azaldığına işaret ediyor.
Son periyotta bir çuval yemin fiyatı 350 liraya çıkarken; sütün marketlerdeki litre fiyatı ise 30 lirayı buluyor.
Üreticiler, yem ve süt sanayicisi ile marketler artan maliyetleri fiyatlara yansıtırken, üreticinin bunu yapamamasına uzun müddettir reaksiyon gösteriyordu.
Kooperatifler fiyat belirlemeye başladı
Bazı kooperatifler Ulusal Süt Kurulu’nu devre dışı bırakarak fiyatları kendileri belirlemeye başladı.
Çanakkale Biga’da sütün satış fiyatı USK’nin fiyat artırma kararından evvel maliyetleri kurtarmasa da 8 lira 30 kuruşa çıkarılmıştı.
DW Türkçe’ye konuşan Çanakkale Biga Paşaçayı Üretim Pazarlama Kooperatifi Lideri Halil Kaya, “Vatandaşımız girdi maliyetleri, mazot gübre, yem vesaire bunların altında ezildi. Maliyetlerin yüzde 300-400 artmasıyla bizler artık işin içinden çıkamaz hale geldik. 1 litre süte 1 kilogram yem alamaz haldeyiz. Süt fiyatının adil bir formda bir an evvel açıklanması, vatandaşımıza gerekli yardım elinin uzanması lazım. Yoksa süt ineklerinin birden fazla kesildi ve her gün yaklaşık bir işletme kapanıyor” diyor.
Girdi fiyatlarında fahiş artışlar
TZOB bilgilerine nazaran eylül ayında gübre fiyatları aylık olarak kalsiyum amonyum nitrat gübresinde yüzde 12,3, amonyum sülfat gübresinde yüzde 7,1, üre gübresinde yüzde 5,4 artış gösterdi. Son bir yılda ise üre gübresi yüzde 208, kalsiyum amonyum nitrat gübresi yüzde 207, DAP gübresi yüzde 175, amonyum sülfat gübresi yüzde 161 zamlandı.
Mazot fiyatı aylık olarak yüzde 14 azalırken, son bir yılda yüzde 216 arttı. Son bir yılda fiyatlar besi yeminde yüzde 113, süt yeminde yüzde 116 artarken elektrik fiyatlarındaki yıllık artış yüzde 140’ı buldu. Zirai ilaç fiyatları ise yıllık bazda yüzde 80 artış gösterdi.
Ziraat Mühendisleri Odası’na nazaran üretimin desteklenmemesi tüketiciye de olumsuz yansıyacak.
Tüketiciye de yansıyor
DW Türkçe’ye konuşan Ziraat Mühendisleri Odası Lideri Baki Remzi Suiçmez, üreticinin üretimden vazgeçtiğini vurguluyor. Suiçmez, “Üretim maliyetlerinin 10 TL’lerin üstüne çıktığı bir üretememe ortamında çiğ süt referans fiyatına verilecek artırım iktisada bir yük değil, tersine tüketicinin daha ucuz, daha fazla süt ve süt eserleri tüketmesi manasına gelir” diye konuşuyor.
Sektör temsilcilerine nazaran et sorunu da kapıda. Üreticinin ‘söylemle’ değil somut tedbirlerle desteklenmesi gerektiğine işaret eden Suiçmez, yapılması gerekenleri yem maliyetlerini somut olarak düşürmek, doğal hayvancılığı geliştirmek, yem ekili alanlarını artırmak, yemde dışarıya bağımlı siyasetlerden vazgeçmek diye sıralıyor.
Kamunun müdahale alım fiyatlarının maliyet üstünde açıklaması ve gerekli alımları yapması gerektiğini söz eden Suiçmez, “Çünkü yem ve süt problemini çözemez isek bu bize et sorunu olarak yansıyacak ve yansıyor. Biz üretim sıkıntısını çözersek kıymetli eserler de tüketmek zorunda kalmayız” sözlerini kullanıyor.
USK açıklamasında ise çiğ süt üretim maliyetinde kıymetli bir değişiklik olduğunda gelecek süreçte piyasa kurallarına nazaran tekrar fiyat değerlendirmesi yapılacağı belirtildi.
