Sedat Peker’in, rüşvet, yolsuzluk, kara para aklama, cinayet ve uyuşturucu kaçakçılığı ifşa ve savları, Avrupa başşehirlerinde büyük bir dikkatle takip ediliyor.
Ancak Türkiye’de büyük yankı uyandıran bu savlar, Batılı hükümetleri çok da şaşırtmıyor.
Berlin merkezli, Uygulamalı Türkiye Araştırmaları Merkezi (CATS) uzmanlarından Sinem Adar, “Batı’dan Türkiye’yi izleyenler için, yolsuzluğun ulaştığı derece ve derinliği gözler önüne seren tez ve ifşalar, çok da büyük sürpriz değil” dedi.
Malumun ilamı mı?
Ekonomik İşbirliği ve Kalkınma Örgütü’ne bağlı Mali Hareket Vazife Gücü (FATF) esasen AKP hükümetinin kara para aklama ve terörün finansmanını önlemede gerekli adımları atmaması nedeniyle Türkiye’yi 2021 yılında, daha sıkı müşahede altında tutulması gereken “riskli ülkeler” kapsamına dahil etmiş, “gri listeye” almıştı.
Bu kararın açıklanmasından bir kaç gün evvel de Avrupa Birliği Komitesi, Türkiye’de yolsuzluğun alabildiğince yaygın olduğunu kayda geçirdiği 2021 Türkiye Raporu’nu açıklamıştı. Raporda Türk hükümetinin memleketler arası yükümlülükleri uyarınca oluşturması gereken yolsuzlukla çaba kurumlarını tesis etmediğine işaret edilmiş, yolsuzluğu soruşturma ve kovuşturma süreçlerine de “yoğun siyasi müdahale” olduğu belirtilmişti. Türkiye’nin yolsuzlukla uğraş stratejisi ve aksiyon planının bulunmadığına dikkat çekilen raporda, bunun Türk hükümetinde yolsuzlukla gayret etme iradesinin bulunmadığının bir göstergesi olduğu vurgulanmıştı.
Türkiye’ye yaptırımlar için düğmeye basılır mı?
Türk hükümetinin ortadan geçen mühlet zarfında bu alanda beklenen adımları atmaması ve ortaya çıkan yeni skandallar, Türkiye’nin artık FATF’nin “kara listesine” alınması ihtimalini güçlendiriyor. Lakin bunun sonucunda uygulanması mümkün mali yaptırımların, esasen zordaki Türkiye iktisadını daha büyük çıkmazlara sürükleyebileceği belirtiliyor.
Bu yaptırımların, enflasyonun çok arttığı, alım gücünün de çok gerilediği bu süreçte Türk halkının daha da fakirleşmesine yol açabileceğinden tasa ediliyor. Kaygıya yol açan bir başka mevzu da, artacak ekonomik istikrarsızlığın, Türkiye’den Avrupa’ya son yıllarda artan göçe, daha da ivme kazandırması.
Örtülü yaptırımlar aslında uygulanıyor mu?
Aslında Batılı ülkeler halihazırda, Türkiye vatandaşlarının vize talepleriyle ilgili olarak örtülü yaptırım uyguluyor.
Schengen vizesi çıkmadığında ne yapmalı?
To view this görüntü please enable JavaScript, and consider upgrading to a web browser that supports HTML5 video
Düşünce kuruluşu Avrupa Komşuluk Kurulu (ENC) Yöneticisi Samuel Doveri Versterbye, AB’nin bu tavrının iki ana nedeni olduğunu söyleyerek, şu bilgileri aktarıyor:
“İlk neden, son yıllarda Türkiye’deki ekonomik kriz nedeniyle çok sayıda Türk vatandaşının ülkelerinden ayrılması. AB, Türkiye’den beyin göçünü ve Avrupa’ya daha ağır bir göç akınını önlemek için bu kısıtlamaya gitti. Ki bu bir kaç yıldır zati varolan bir durum. Yeni değil. İkinci ve yeni olan bir öteki neden de, Rusya’dan çok sayıda iş insanı ve şirketinin Türkiye’yi yaptırımları delmek için kullanmaları. Bunun kesinlikle son bulması gerekiyor.”
Batılı ülkeler, Türk hükümetinin yaklaşık yarım milyon dolar meblağında gayrimenkul satın alan yabancılara vatandaşlık vermesine ve bu süreçte Batılı müttefiklerinin makul siyasi çekince, hassasiyet ve güvenlik kaygılarının gözetilmemesine yansılı. Üstelik Türkiye’nin bu hususta tanıdığı imkanların yalnızca Ruslar tarafından değil, pek çok milletlerarası organize hata örgütü tarafından da istismar edildiği gündeme getiriliyor.
AKP’ye baskı artar mı?
Peki, Batılı ülkeler, yolsuzluk savlarının aydınlatılması için Türk hükümeti üzerindeki baskıyı arttırır mı?
Samuel Doveri Vesterbye, Ukrayna savaşı nedeniyle Türkiye’nin kıymetinin arttığına dikkat çekerek, AB’li diplomatların “Çok ihtiyatlı” hareket etmekte olduklarını söyledi.
Vesterbye, “Jeopolitik mercekten bakan herkes, AB için hem Rusya hem Türkiye ile birebir anda berbat bağlara sahip olmanın çok makûs sonuçlar doğuracağını bilir. Zira bu iki ülke, Avrupa’yı Asya’ya bağlayan köprü konumundalar, ticaret, güç, altyapı üzere farklı pek çok farklı nedenden dolayı AB’nin her iki ülke ile tıpkı vakitte berbat ilgilere sahip olabileceğini düşünmek imkansız üzere bir şey” dedi.
Türkiye’de ayrıyeten 2023 yılında yapılması beklenen seçimlere kısa bir müddet kala itidalli hareket edilmesi gerektiği görüşünün ağır bastığını aktaran Avrupalı uzman, AB’nin Türkiye’ye dönük somut adımlar atmak için seçimleri beklemeyi tercih edeceği görüşünü aktardı.
Sinem Adar: Sistem içten yıpratılıyor
Bu ortada Türk kamuoyunda büyük yankı uyandıran yolsuzluk skandalları, Türkiye’ye memleketler arası alanda prestij kaybettirmeye devam ediyor. 20 yıldır iktidar olan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) de artık ne “adalet” ne de “kalkınma” ile anılıyor.
DW Türkçe’nin sorularını yanıtlayan CATS uzmanı Sinem Adar’a nazaran, kuvvetler ayrılığının ortadan kalktığı ve devlet kurumlarının erozyona uğradığı Türkiye’de, “merkezileşen gücün eşzamanlı olarak parçalanmakta olduğu bir süreç” yaşanıyor. Adar, bu müşahedesine şu sözlerle açıklık getiriyor:
“Gücün merkezileştiği fakat birebir vakitte paradoksal olarak da parçalanmakta olduğuna tanıklık ediyoruz. Başkanlık sisteminin istikrarlı ve istikrarlı bir hâl alamamasının temel sebebi, sistem içerisinde birbirleriyle rekabet eden, birbirine güvenmeyen aktörler. Örneğin AKP’nin MHP ile olan ittifakı, yeniden AKP’nin güvenlik aparatı içerisindeki başka aktörlerle 2014 sonrası giriştiği ittifaklar var. Bunun yanında son 5-10 yıl içerisinde, mafya tipi yapılanmaların devlet içindeki rolünde nitelik prestijiyle değişim de kelam konusu. Şahsî çıkar yahut ideolojik dertler üzere nedenlerden dolayı birbirleriyle rekabet eden aktörler, güçler dağılımının kalmadığı ve kurumların yıprandığı bir ortamda, sistemi içinden yıpratmakta.”
Batı’nın kaos endişesi
Türkiye’de gelecek yıl yapılanması beklenen seçimlerle ilgili olarak şimdiden siyasi tansiyonun tırmanmaya başlaması, Batılı başkentlerde önümüzdeki aylarda Türkiye’de yaşanacak mümkün gelişmelerle ilgili tasaları daha da artırıyor.
NATO üyesi Türkiye’nin istikrarsızlığa sürüklenmesinden, Rusya ve İran’ın bölgedeki nüfuzunu artırmasından, tasa duyuluyor.
ENC Yöneticisi Vesterbye de Türkiye’de seçimlere giden sürecin çok değerli bir dönüm noktası olduğunu, gelişmelerin Avrupa için de ehemmiyet taşıdığını kaydetti. Avrupalı uzman, mümkün senaryolara ait öngörülerini ise şu sözlerle aktardı:
“Birinci mümkünlük, Erdoğan’ın seçimler yoluyla iktidarını perçinlemesi. İkinci mümkünlük Erdoğan’ın seçimleri kaybetmesi, yenilgiyi kabul etmesi ve Türkiye’de iktidarın barışçıl biçimde değişmesi. Üçüncü senaryo ise Erdoğan’ın yenilgiyi kabul etmemesi, sonuçların tartışmalı olması ve ülkenin protestolarla, kaosa sürüklenmesi. İşte bu son senaryo, Almanya ve Fransa üzere, Türkiye ile ticaretten güce pek çok alanda güçlü ekonomik bağları olan pek çok AB üyesi diplomatın, siyasi karar alıcının en büyük telaşı. Türkiye üye olmamakla birlikte Gümrük Birliği’nin bir parçası… Ben de, önümüzdeki periyodun Türkiye için çok güç geçeceği kanaatindeyim.”
“Tahakküm mesajı”
Son periyotta şenlikler ve konserlerin iptal edilmesi, pop müzik sanatkarı Gülşen’in evvel tutuklanması, akabinde da konut hapsine alınması, AKP hükümetinin toplum üzerindeki baskıyı gitgide artıracağının işaretleri olarak bedellendiriliyor.
Gelişmeleri, “AKP ve ittifak içerisinde olduğu aktörlerin siyasi hareket alanları daraldıkça, içerideki baskı ve ceberutluk artıyor” kelamlarıyla kıymetlendiren CATS uzmanı Sinem Adar, Gülşen’e yapılanlarla “tahakküm mesajı” verildiğini, hedefin seçime gidilen bu süreçte topluma gözdağı vermek, kaygı iklimi yaratmak olduğunu söyledi.
Adar, “Evet, yürütmenin yargıyı çok büyük ölçüde boyunduruğu altına aldığı bir sistemden bahsediyoruz. Lakin birebir vakitte dar çıkar kümelerinin yürütme üzerinde güç sahibi olduğu bir sistemden de bahsediyoruz. Dolaysıyla kim kimi denetim ediyor, kim kimin boyunduruğu altında sorularının cevabını vermek güçleşiyor. İktidarın, gücünü esasen dar çıkar kümelerinin dayanağını devam eder kılmaya yöneldiğini gözlemlemek mümkün” diye konuştu.
Demokratik bir gelecek inşa etme umudu
Bununla birlikte Sinem Adar, 2023 seçimlerinin Türkiye’nin kendi iç siyasi dinamikleriyle demokratikleşmesini sağlayabilecek çok kıymetli bir dönüm noktası olabileceğine de işaret ediyor.
Türkiye tarihinde, kaos ve karışıklığın bu derece tırmandığı devirlerde ya darbelere tanıklık edildiğini ya da erken seçime gidildiğini anımsatan Adar, “Bugün gelinen noktada ise Türkiye, siyasal partilerin faal bir liderlik rolü oynaması ve toplumu ikna ve mobilize edebilmesi şartıyla, demokrasinin tekrar inşasının mümkün olduğu bir eşikte durmakta. Yapısal yani gerçek manada demokratikleşmeye dair toplumda önemli bir istek var. İçinden geçmekte olduğumuz bu periyot, Türkiye’nin demokratik bir geleceği inşa edebilmesi ihtimaline hamile tarihi bir an” dedi.
Sancılı süreç
Ancak Adar, bu süreçte belirleyici pek çok farklı faktör ve dinamiğin tesirli olacağını söylerken, AKP ve ittifak içerisinde olduğu ortaklarının takınacağı tavır, atacakları adımlar kadar muhalefetin kararlılığı, stratejisi, gücü ve kapasitesinin de kıymetli bir rol oynayacağını vurguladı, “Sürecin her kademesi sıkıntı olacak” dedi.
Adar, demokrasinin tekrar inşasını sağlayacak sistem değişikliği için muhalefetin yalnızca cumhurbaşkanlığı seçimini kazanmasının kâfi olmayacağını, meclisteki çoğunluğu da sağlamak durumunda olduğunu söylerken, “Varsayalım ki muhalefet kazandı, geçiş sürecinin yönetilmesi büyük değer taşıyacak. Her şeyi bir kenara bırakın, iktisadın mevcut hali bile, geçiş periyodunu çok ancak çok güç kılacak. Münasebetiyle muhalefet partilerinin aslında bugünden, Türkiye’yi bekleyen zorlukları aşmanın ne kadar sıkıntı olacağı konusunda halkı hazırlaması gerekiyor” diye konuştu.