Stres, günlük hayatı adeta işgal ediyor. Son yıllarda global sıhhat krizi, toplumsal krizler, siyasi sıkıntılar ve savaşlar büyük telaşlara yol açtı.
Stres, organizmanın yeni, öngörülemeyen, saldırgan yahut tehdit edici olarak tecrübelenen bir olaya, duruma ahenk sağlamak için uyguladığı tüm fizyolojik ve ruhsal araçlar olarak tanımlanmaktadır. Gerilim aslında bedenin etrafa verdiği biyolojik reaksiyondur. Günlük kısıtlamalar ve saldırganlıklar karşısında bedenin olağan bir tepkisidir ve birbirini izleyen üç evreden oluşan gerilim gelişiminin her evresinde hormon salgılanması vardır.
Stresin birinci basamağı alarm etabıdır. Beden gerilimi algıladığı an, beyne ileti gönderilir, böylelikle beyin belli duruma adrenalin (stres hormonu) salınımını tetikleyerek reaksiyon verir. Bu, kalp atış suratının artmasına, kan damarlarının sıkışmasına ve nefes suratının artmasına neden olur ve buna avuç içi terlemesi, süratli kalp atışı, süratli nefes alma üzere belirtiler eşlik eder.
İkincisi direnme evresidir. Gerilim devam ettiğinde, kortizolün (stres idare hormonu) üretimine ve kana salınmasına yol açan bir hormon üretimi başlar. Kortizol, gerilim uyaranlarına karşılık vermek için aktivitesi artan beyne, kaslara ve kalbe gerekli enerjiyi getirmek için kandaki şeker düzeyini artırır.
Üçüncü evre tükenme etabıdır. Gerilim etkeni çok şiddetli olduğu yahut gerilim çok uzun sürdüğü için beden bunalır. Gerilim tepkileri etkisizdir ve hormon üretimi bedeni yorar. Kortizol her yerde bulunur ve olağan serotonin ve dopamin (mutluluk hormonları) üretimini pürüzler. Dış yardım olmadan istikrara dönüş artık mümkün olmadığı için beden bitkin hale gelir.
Yorgunluk, bağışıklık sisteminin bozulması, uyku bozuklukları, ruh hali değişimleri, baş ağrıları ve hatta konsantre olma ve akıcı konuşma problemleri, gerilimin belirtileridir.
Stresin sıhhate 17 olumsuz etkisi
Stres birçok nedenden ötürü ortaya çıkabilir. Birtakım durumlarda yararlı tesirleri olabilse de, sonuçları uzun vadede olumsuzdur. işte gerilimin sıhhate olumsuz tesirleri.
Erken yaşlanma
Ne kadar çok gerilim yaparsanız, o kadar süratli yaşlanırsınız. Yaşları 20 ile 50 ortasında değişen 100 kişi üzerinde yapılan bir araştırma, önemli bir kronik hastalığı olan bir çocuğu olan annelerin başkalarına nazaran daha kısa telomerlere sahip olduğunu gösterdi. Telomerler, kromozomların sonunda yer alan ve uzunlukları hücrelerin ömrüyle irtibatlı olan DNA kesimleridir (her hücre bölünmesiyle kısalırlar). Ayrıyeten gerilim özgür radikaller üretir ve oksidatif hasarı yani hücre vefatını artırır.
Cilt problemleri
Stres durumunda yüzeysel kan damarları kanı deriden çok kaslara göndermeyi tercih eder. Cildin çabucak altındaki damarlar kızarmaya, solmaya yahut erken yaşlanmaya eğilimlidir. Aşırı kortizol üretimi durumunda sedef hastalığı, kurdeşen yahut akne üzere cilt hastalıkları da ortaya çıkabilir.
Kilo alımı ve diyabet
Yüksek gerilimli vakitlerde, sağlıklı beslenme ekseriyetle ikinci plana atılır. Süratli, makus, az yahut çok fazla yemek yenilebilir. Gerilimle tetiklenen kortizol, beyne açlık sinyalleri gönderir ve kan şekerini yükseltir. Kronik gerilim hiç yemek yememe eğilimini tetikleyebildiği üzere endorfin üreten yağlı ve şekerli yiyecekler için iştahı da artırabiliyor. Bu durum tip 2 diyabete ve obeziteye yol açabiliyor.
Hafıza sorunları
Araştırmalar, artan kortizol üretiminin kısa müddetli hafızanın beyindeki yeri olan prefrontal korteksteki sinapsları (nöronlar ortasındaki bağlantıları) azalttığını göstermiştir. Kronik gerilim ayrıyeten bilgi işlemede yer alan nöronların sayısını azaltır ve yeni nöronların gelişimini pürüzler. Hatta hipokampüsü (hafıza üzerinde hareket eden bölge) köreltecek kadar ileri gidebilir.
Adet döngüsünün bozulması
Stres ayrıyeten adet periyodunun geciktirmesine neden olabilir. Menstrüasyonu düzenleyen hormonların salgılanmasını beyinde bulunan hipotalamus belirler. Beynin bu küçük bölgesi gerilime karşı çok hassastır. Hücuma uğradığını hissettiğinde (örneğin, çok çalışma yahut işle ilgili tasa nedeniyle) bozulur ve bazen adet döngüsünü bozabilir. Gerilim azaldığında her şey olağana döner.
Hamilelik sırasında tehlikeler
Stres, bilhassa gebe bayanlar ve bebeklerinin sıhhati için tehlikelidir. Erken doğum risklerine ek olarak, anne gerilimini çocuğuna iletilebilir ve daha sonra anksiyete, depresyon, hatta kalp ve damar hastalıkları üzere çeşitli sıhhat meseleleri ortaya çıkabilir. Bu gerilim transferi yapılan çalışmalarla kanıtlanmıştır.
Sindirim sorunları
Kim değerli bir toplantıdan evvel acil bir tuvalete çıkmas dürtüsü duymamıştır? Devam eden gerilimli bir olayla karşı karşıya kalan amigdala (duyguları yönetmekten sorumlu beyin yapısı) denetimini kaybedebilir ve ekseriyetle sıhhat ve bilhassa sindirim sistemi üzerinde olumsuz tesirlere neden olabilir. Bu tesirler ortasında ishale ve hatta bazen bağırsak iltihabına neden olan sindirim sıkıntıları yer alır.
Kulak çınlaması
Kulak çınlaması gerilimle direkt kontaklı olmasa da gerilimin tetiklediği durumların bir yan tesiri olarak ortaya çıkabiliyor. Gerilim, beden ve kan sirkülasyonu tarafından hormonların salgılanmasını etkileyerek, iç kulağa oksijen tedarikinde azalmaya yol açıp kulak çınlamasını tetikleyebiliyor.
Strese bağımlı olma riski
Stres yalnızca sıhhat üzerinde olumsuz sonuçlar doğurmaz. Bilhassa adrenalin salgısı sayesinde, karmaşık durumlarda kendinizi daha verimli hissetmenize müsaade verir. Bu nedenle, çabukla çalışırken daha verimli hissetmek yaygındır. Fakat, bu gerilim uzun vadede tehlikeli olabilir. Zira performansını artırmaya devam etmek için gerçekten gerilime bağımlı olma riski varsa bu durum bedeni yorar.
Kalp ve damar hastalıkları gelişimi
Tekrarlayan gerilim, bağışıklık sistemi üzerinde yıkıcı tesirlere yol açar ve önemli kalp ve damar hastalıklarını tetikleyebilir. Tesiri altında kalp daha süratli atar, kan damarları daralır ve kan ağırlaşır, bu da dolanımı zorlaştırır.
Saç sorunları
Ne kadar gergin ve stresliyseniz, baş derisi o kadar hassas ve kaşıntılı olur ve dökülmeler görülebilir. Kan, gerilim vakitlerinde saçları daha az besler ve bu da onları zayıflatır. Baş derisi kaşınabilir, ağrılı olabilir, tahriş görülebilir. Saç beyazlaşır, büyümesi yavaşlar, bu da saç dökülmesine neden olabilir.
Uykusuzluk hastalığı
Stres, anksiyete ve depresyon uykusuzluğun en yaygın nedenleridir. Beyindeki uyku merkezi çok gerilim durumunda bedenin hayatta kalma bahtını artırmak için ihtar moduna girer. Bu, gerçek bir tehlike durumunda yararlı olabilir, lakin yalnızca uyumaya çalışıyorsanız sorunları artırır. Uykusuzluğun kendisi gerilim seviyesini artırır ve bu bir kısır döngüdür.
Azalmış cinsel istek ve doğurganlık
500 bayanın gerilim durumunu inceleyen ve her birinin gebe kalması için gereken vakti gözlemleyen bir araştırmada, kortizol ve alfa-amilaz (özellikle ruhsal gerilim durumunu temsil eden bir enzim) seviyeleri ölçüldü. Sonuç, gerilimli bayanların her ay gebe kalma mümkünlüğü yüzde 29 daha az olarak bulundu.
Erektil disfonksiyon
Erkeklerde gerilim, libidoda düşüş ve sertleşme sıkıntılarına neden olabilir. 18 yaş ve üzeri 2 bin kişi ortasında yürütülen yakın tarihli bir araştırmaya nazaran, tertipli olarak sertleşme sorunu yaşayan erkeklerin yüzde 33’ünün sıklıkla gerilimli olduğu ortaya çıkmıştır.
Midede ağrılı yanma hissi
Sindirim sistemi gerilimden büyük ölçüde etkilenir. Gerilim durumunda yemek borusu asitliğe daha hassas hale gelir ve alt yemek borusu sfinkteri (mide ile ilişkiyi kapalı tutan) zayıflar. Araştırmalar, reflü yaşayan bireylerin yüzde 60’ının gerilimi bu güzel olmayan rahatsızlıklar için tetikleyici bir faktör olarak kabul ettiğini belirlemiştir.
Bağışıklık sisteminin bozulması
Stres bağışıklık sistemini zayıflatır. Gerilim ve bağışıklık sisteminin zayıflaması ortasındaki irtibat epeyce güçlüdür. Vücutta bağışıklık hücreleri dahil birçok hücre yüzeyinde gerilim hormonları, adrenalin ve noradrenaline has reseptörler vardır. Bu reseptörler kronik gerilim durumunda çok hassas hale gelebiliyor ve farklı durumları gerilim hormonları üzere algılayabiliyor. Bu durum bağışıklık üzerinde yıkıcı bir tesire sahip oluyor.
Kas tonusu bozuklukları
Uzun ve ağır bir gerilim devri yaşadıktan sonra sırt ve boyun üzere bedenin belli bölgelerinde kas ve eklem ağrıları ortaya çıkabilir. Bu ağrıların yoğunluğu ve mühleti değişir ve hudut sisteminin kendisini tehlikeye karşı savunmak için bedene gönderdiği adrenalinin çok yüklenmesiyle açıklanır. Gergin, kaslar daha sonra ağrılı hale gelir.